Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2003, Síða 30

ALFRUN GUNNLAUGSDOTTIR
Levi txúir að lokum Alberto vini sínum fyrir draumnum, en uppgötv-
ar sér til furðu að Alberto dreymir svipaðan draum. Meira að segja veit
hann um aðra sem dreymir hann líka (54). Með því að segja frá þessum
draumi gefur Primo Levi í skyn að frá upphafi hafi hann og aðrir tdtað,
að þeir myndu eiga við vanda að etja ef þeir ætluðu að setja reynslu sína
í orð. Um leið veit lesandinn að vandinn var til staðar þegar verið var að
semja bókina og hefur haft áhrif á samningu hennar.
Það var að líkindum minni heppni og minni tilviljun sem réð þ\d að
Primo Levi skyldi lifa af fangabúðavistina í Auschwitz en hann heldur
sjálfur. Hann þurfti að læra á lífið í fangabúðunum og fóta sig innan þess.
Þess vegna þarf engan að undra að hann skuli leggja sögu sína upp sem
einskonar þroskasögu, en auðvitað með öfugum formerkjum. I stað þess
að kynnast lífinu og læra svolítið um innviði þess, kynnist hann dauð-
anum og ýmsum myndum hans. I stað þess að kynnast vaknandi tilfinn-
ingum, fjarlægist hann flestallt sem tengist slíku fyrirbæri.
Primo Levi verður einn af hinum „gömlu í hettunni“ í Auschwitz.
Þegar svo er komið getur hann leyft sér að gera grín að nýgræðingi í
búðunum eins og Ungverjanum Kraus. Og Kraus er svo vitlaus að trúa
því sem Levi segir. Levi segir honum frá draumi sem hann dreymdi þar
sem Kraus var í aðalhlutverki. Kraus verður í senn þakklátur og hrærð-
ur. I rauninni stóð Levi slétt á sama um Kraus og hafði aldrei drejant
neinn draum. Sjálfur hafði hann komið tiltölulega saklaus til Auschwitz
og þyrst eftir mannlegri hlýju. Nú var hann kominn á það stig að hann
gat glott að fífli sem ekki yrði langra lífdaga auðið vegna þess að hann var
góðhjartaður og enn ekki búinn að læra á „kerfið“ (119-120).
En hvers vegna að rifja upp og skrifa bók? Þeir sem lifa af hörmungar
eru einir til frásagnar um það sem gerðist og finnst að það sé skylda sín að
tala fyrir munn þeirra sem ekki komust af. Segja frá því hvernig hörmung-
arnar bar að og hvernig hefði verið að búa við þær. Hvernig þeim lauk.
Þeim ber skylda til að gæta þess að það sem gerðist gleymist ekki, þ\ú að
fangabúðir falla ekki undir tilviljun. Þær urðu ekki til fyrir slysni (338).
Fylgifiskur sektarkenndar var skömmin. Skömmin yfir því að hafa set-
ið í fangabúðum og orðið að þola niðurlægingu og högg, hungur og
þorsta. Yfir því að hafa lifað eins og skepna. Og ef til vill yfir því að lifa
í stað þeirra sem dóu. Enginn hefur nokkru sinni snúið aftur til að segja
frá dauða sínum og þess vegna verða lifendur að tala í stað hinna látnu.17
1' Sjá Isommersi e i salvati, bls. 53-67.
28