Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2003, Page 43

í NÁYIST DAUÐANS
ast við að tjá með listræirum hætti þær hörmungar sem þeir höfðu fyrir
augunum meðan þeir upphfðu þær.
Leifur er hins vegar ekki að leita að hstrænu formi í frásögn sinni,
honum er það eitt í mun að segja satt og rétt frá og setur það á oddinn.
Eins og Primo Levi herðist hann eftir því sem lengra líður á dvöl hans í
Sachsenhausen. „Arið 1944 var fátt sem gat komið mér í uppnám“ (Býr
Isl. 164). „Skilin milli lífs og dauða virtust oft undir því komin hvort
menn hefðu trú á að þetta tæki einhvem enda. Til að hfa af urðum við að
hafa þessa trú, ásamt mikilli heppni“ (Býr Isl. 165-166). Hvað heppnina
varðar eru þeir alhr sammála, Leifur, Levi og Semprún. Eins og áður
hefur verið minnst á óttaðist Leifur ekki svo mjög að deyja. A hinn bóg-
inn þótti honum öllu verra ef það skyldi gerast áður en hann gæti sagt
fólkinu heima frá. En áhrif afmennskunarinnar sögðu fljótt til sín.
Hengingamar vom alveg hættar að koma við mig. Þegar við
stóðum á vellinum og biðum þess að einhver yrði hengdur
vonaði ég bara að þeir drifu í þessu svo við kæmumst sem fyrst
inn í bragga. Áður en þangað kæmi hlakkaði ég þó til að heyra
í lúðrasveitinni [...]. I allri eymdinni var hljómhstin eins og
deyfilyf [...] þótt tilefhið væri eins dapurlegt og hugsast gat.
(Býrísl. 183-184)
Ef tekið er mið af orðum Wittgensteins, sem Semprún gerir að sínum,
hfir Leifúr ekki dauða annarra. Honum hefur tekist að brynja sig alger-
lega og hefur hvorki orku né getu til að taka dauðann inn á sig. Athöfh-
in fær ekki á hann. Frá þessu segir hann hins vegar ekki í bókinni Ifanga-
búðum nazista og er það skiljanlegt. Hann skýrir raunar sjálfur frá því í
Býr Islendingur hér? (212) að harrn hafi ekki getað sagt hreinskilningslega
frá öhu. Það var ógemingur fyrir ungan mann að útlista fyrir öðrum
hvemig hann hefði svo til algerlega afklæðst mennskunni.
I báðum bókunum gerir Leifur skarpan greinarmun á hinu almenna
og hinu einstaka. Hann skiptir um tón eftir því hvort umfjöllunarefhið er
einstakt eða á almennu sviði. 11 fangabúðum nazista greinir hann frá því
að í fyrstunni hafi menn haft viðbjóð á hengingum, en að sú tilfinning
hafi horfið ótrúlega fljótt. Samfangar vom látnir vera viðstaddir og taka
ofan meðan á athöfninni stóð. Og fangar vom látnir hengja hinn dauða-
dæmda. „Þegar fyrstu hengingamar fóra ffam, urðu allir að ganga fram-
hjá gálganum og horfa á líkin — sér til aðvörunar“ (159). Þeir sem dæmd-
41