Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2003, Page 146

JÓN ÓLAFSSON
á hversdagslegum hlutum sem oftast líða hjá án eftirtektar og greining-
ar. Hann er síðri í greiningu texta eða fræðilegri úttekt - eða leggur
kannski bara minna í þá hluta bókarinnar.
Síðustu pistlarnir tveir, „Skáldskapur á skökkum stað“ og „Ber einhver
kennsl á þetta fólk“ eru einstaklega fi-jóar og skemmtilegar pælingar. Sú
síðarnefhda fjallar um myndlestur. Hermann les í uppstillta íjölskyld-
umynd af Eyrarbakka um aldamótin. Margt af því sem hann dregur fram
eru á sinn hátt sjálfsagðir hlutir, en hlutir sem gjarnan hverfa á bakvið
merkingu sem ekki tekur að hafa orð á - hið augljósa. Myndlestur er
nokkuð sem allir stunda sem lesa á annað borð, en myndlestur er þó enn
sem komið er lítt kannaður og oft lítt meðvitaður. Hermaim spáir í
merkingu fjölskyldumyndarinnar bæði útfrá því sem birtist í myndinni
og eins með hliðsjón af því að hvaða leyti rnyndin er sviðsett, að hvaða
leyti hún birtir uppstillingu og hlutverk sem fólkið á myndinni og ljós-
myndarinn ætluðust til að tjáðu ákveðna merkingu. Sú merking er horf-
in að því leyti að hún er ekki lengur það sem áhorfandinn gefur sér - hún
er ekki lengur merking, heldur í inesta lagi horfin merking sem hægt er
að grafast fyrir um og leiða í ljós: „Pósan sjálf ber svipmót 19. aldar, ár-
daga ljósmynda. Enginn myndi láta sér detta í hug nú á dögum að stilla
upp svona pósu. I henni býr horfið sakleysi gagnvart myndavélinni“ (bls.
152). Túlkunartilbrigði Hermanns við myndina og önnur dæmi sem
hann fjallar um eru fyrirtaks pæling um myndlestur.
Fyrrnefhda greinin, „Skáldskapur á skökkum stað“ á sér ákveðna sam-
svörun í grein Þrastar Helgasonar „Lágkúrugildi listarinnar“. Höfund-
arnir eru báðir mjög uppteknir af sýnd og sýndarveruleika og í þessum
greinum er eðli eftirlíkingarinnar ekki síst það sem þeim er hugleikið. En
hvorugur fellur í þá gryfju að halda að hægt sé að ganga út frá skýrum
greinarmun á því sem er ekta og því sem er eftirlíking. Merking byggir
alltaf að einhverju leyti á því sem er fast eða viðtekið og allur skáldskap-
ur - öll túlkun - er að einhverju leyti leikur að merkingu í þessum skiln-
ingi. Þess vegna eru aldrei nein endanleg svör til við því hvað sé eftirlík-
ing og hvað ekki.
Raunar er grein Hermanns skemmtileg aflestrar í ljósi þeirra deilna
sem fóru af stað í desember 2003 um bók Hannesar Hólmsteins Gissura-
sonar um Halldór Laxness. Hin mikla undrun falsarans þegar hann
stendur frammi fyrir ásökun um að hann hafi með óleyfilegum hætti gert
verk annars manns að sínu kemur vel fram í nokkuð háðskri og að því að
144