Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2006, Blaðsíða 140

SVANUR KRISTJANSSON
stjórnmálamanna -vdð sérhagsmuni. Aðrir þingmemi fnlþn-m hið
gagnstæða; hvergi væri meiri spilling en í stjóm bæjatfélaga í
Vesturheimi, þar sem tíðkaðist bein kosning borgarstjóra.
Bihð á milli sjónarmiðanna tveggja reyndist ekki brúanlegt. Alþingi tók
af skarið og þegar upp var staðið hafði meirihluti Alþingismanna tekið
afstöðu með kenningum um beint lýðræði. Jafnffamt var forræði full-
trúalýðræðis hafhað með yfirveguðum, formlegum og ótvíræðum hætti.
Sett vom lög um beina kosningu borgarstjóra í Reykja\hk. I þeirri nið-
urstöðu fólst ekki að allir í meirihlutanum í málinu á Alþingi væm sam-
mála um yhrburði beins lýðræðis yfir fulltrúalýðræði. Þ\ ert á móti vom
sumir þingmenn, t.d. Jón Magnússon, fullir efasemda mn að beint lýð-
ræði væri heppilegt. Hfins vegar taldi meginþorri kjörinna þingmanna
sér skylt að taka mjög mikið tilht tdl vilja heimamanna í lagasetningu.
Reyk\hkingar höfðu sannanlega óskað efdr að kjósa sinn borgarstjóra
í beinni kosningu. Borgarsjóður greiddi hka laun hans en ekki lands-
sjóður.
Almennt virðast þingmenn hafa aðhyllst hugmjmdir mn sjálfstjóm
heimamanna. Hvert sveitarfélag ætti að hafa mikla stjórn eigin mála. I
shkum hugmyndaheimi reyndust málsvarar beins lýðræðis hafa forgjöf í
deilum á Alþingi um beina kosningu borgarstjórans í Reykjavík. Þeir
þurftu ekla endilega að hafa betur í rökræðum heldur nægði þeim að fara
ekki halloka og benda þeim þingmönnum sem vom í vafa á vilja fólksins
heima í héraði.
Við stofuun sérstaks embættis borgarstjóra í Reykjavík stóðu íslend-
ingar á tímamótum í uppbyggingu innlends fi'amk\Tæmdavalds. Aðm var
borgarstjóri kóngsins maður, launaður úr landsjóði og skipaður af
konungi. Nú yrði borgarstjóri starfsmaður bæjarins sem greiddi honum
laun. Taka þurftd skýra afstöðu; hverjir áttu að velja borgarstjóra - bæjar-
stjórnin eða bæjarbúar?
Eftdr mikil og löng átök ákvað Alþingi að borgarstjórinn skyridi kosinn
beinni kosningu af öllum kjósendum í Reykjavík. Þar með var óheftu
fulltrúalýðræði hafhað en fetuð leið nýsköpunar lýðræðis. Stjórnkerfi
Reykjavíkur varð blandað kerfi sem tvinnaði saman fullmialýðræði (kosn-
ing bæjarfulltrúa í bæjarstjórn) og beint lýðræði (almenn kosning borg-
arstjóra). Sömu grundvallaratriði vom síðan lögfest í sveitarstjórnar-
lögum 1926; í öllum bæjarfélögum skyldi borgar-/bæjarstjóri kosinn
beinni kosningu. Sama varð uppi á teningnum í aðdraganda lýðveldis-
138