Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2006, Blaðsíða 169

ÞEKKINGARFRÆÐIMYNDHVARFA
heimspeki yfirleitt, nema um sé að ræða heimspeki Lockes og heima-
gerða heildarhyggju.“'
Nafii Lockes í þessu samhengi kemur vissulega ekki á óvart þar sem
viðhorf Lockes til tungumálsins, og einkum þeirrar hhðar þess sem
snertir mælskubrögð eða retórík, má teljast einkennandi eða að minnsta
kosti dæmigert fyrir retórískan sjálfsaga upplýsingarinnar. Stundum er
eins og Locke myndi helst vilja gleyma tungumáhnu algerlega, hversu
erfitt sem það nú er í ritgerð sem fjallar um sldlninginn. Af hverju ætti
nokkur að vilja fást við tungumáhð þegar svo augljóst er að reynslan
hefur forgang fram yfir það? „Eg verð því að viðurkenna,“ skrifar Locke
í An Essay Conceming Human Understanding, „að þegar ég hóf þessa um-
fjöllun um skilninginn og í drjúgan tíma þar á efdr, hvarflaði ekki að mér
að nokkra nauðsyn bæri á því að gefa orðum gaum.“8 En þegar hann er
kominn að þriðju bók ritgerðarinnar, getur hann ekld sniðgengið þenn-
an vanda, þar sem hann er bæði samviskusamur og frábær rithöfundur:
En þegar ég hafði fjallað um hvemig hugmyndir vorar fæðast
og eru settar saman, og hóf að rannsaka hversu langt þekking
vor nær og hversu örugg hún er, þá komst ég að því að tengsl
þekkingarinnar og orða eru svo náin að ef vér gaumgæfum
ekld í fyrstu áhrif þeirra og merkingarhætti, þá er afar fátt hægt
að segja skýrt og viðeigandi um þekkinguna sem snýst ætíð, því
að hún er tengd sannleikanum, um staðhæfingar. Og þótt
þekkingin takmarkist við hlutina þá er það þó að mestu vegna
íhlutunar orðanna svo varla er mögulegt að greina þau frá al-
mennri þekkingu vorri. Að minnsta kosti koma þau svo oft á
milli skilnings vors og sannleikans sem hann íhugar og fangar,
eins og miðill þess sem sýnilegir hlutir þurfa að fara í gegnum,
að óskýrleiki þeirra og óreiða bregða ekki ósjaldan þoku fýrir
sjónir vorar og þröngva sér upp á skilninginn. (3. bók, 9. kafli,
bls. 87-88)
Geoí&ey Hartman, „The Recognition Scene of Criticism“, Critical Inquiry 4 (vetur
1977): 409; nú í Hartman, Critiásm in the Wildemess, New Haven: Yale University
Press, 1980.
8 John Locke, An Essay Conceming Human Understanding, ritstj. John W. Yolton, 2
bindi, London og New York: Dutton, 1961, 2:2. bók, 9. kafli, bls. 87. Allar tilvim-
anir verða hér eftir tilgreindar í meginmáH.
167