Þjóðlíf - 01.07.1990, Blaðsíða 98

ÞJÓÐFÉLAGSMÁL
móta verða því að mestu fást með auknum
afrakstri af því landi sem nú er nýtt til
framleiðslu.
Því hlýtur eftirfarandi spurning eðlilega
að vakna: Mun það takast að auka svo
matvælaframleiðsluna?
Þar sem ljóst má vera að ekki mun bæt-
ast neitt að ráði við ræktað land á jörðinni
verður nauðsynleg framleiðsluaukning að
fást með auknum afrakstri af hverri flatar-
einingu.
I þessu efni hvetur þróun síðustu ára-
tuga ekki til bjartsýni:
A sjöunda áratugnum
jókst korn uppskera
heimsins af hverri flatar-
málaeiningu að meðaltali
um 27%.
Á áttunda áratugnum
jókst hún um 21%.
Á níunda áratugnum um
19%.
En síðari hluta níunda
tugsins varð þessi aukning
aðeins um 2,6%.
Sé gengið út frá því
grundvallaratriði sem
gefnu að ekki komi nýtt
land til landbúnaðarfram-
leiðslu í neinum mæli, eru
það einkum þrjú atriði sem
mestu ráða um aukna
framleiðslu á hverri flatar-
einingu:
— áhrif aukinnar áburðarnotkunar
— aðgangur að nægilegu vatni
— jarðvegsrof
Mest af framleiðsluaukningunni, sem
orðið hefur síðan um 1950 hefur fengist
fyrir aukna áburðarnotkun.
Á tímabilinu frá 1950-1989 jókst áburð-
arnotkun úr 14 milljónum lesta í 143 mill-
jónir lesta.
Um það bil 40% af aukinni matvæla-
framleiðslu heimsins má þakka áburðar-
notkun. Til lengri tíma litið fæst hins veg-
ar ekki samsvarandi uppskeruauki með
aukinni notkun áburðar. Af þeim
ástæðum m.a. eykst áburðarnotkun ekki
lengur í Bandaríkjunum svo nokkru
nemi.
í mörgum heimshlutum er það vatns-
skortur sem takmarkar hvað mest aukna
búvöruframleiðslu. Þurrir árfarvegir,
lækkandi grunnvatnsstaða og minnkandi
stöðuvötn bera vott um hina alvarlegu ógn
sem matvælaframleiðslu heimsins stafar af
stöðugt minnkandi vatnsforða. Þessarar
þróunar gætir þegar í Kína, Mexíkó, á
vissum svæðum í Bandaríkjunum, í Afr-
íku og sumstaðar í Austur-Evrópu og
rómönsku-Ameríku. Á mörgum svæðum
á aukin eyðing skóga þátt í þessari vaxandi
ógn sem stafar af vatnsskorti. Þegar skóg-
arnir eyðast dregur úr vatnsjöfnun jarð-
vegs og hætta á vatnsrofi jarðvegs eykst.
Alvarlegasta dæmið um ofnotkun vatns
sem auðlindar er að finna við Aralvatn í
Sovétríkjunum. Hinar umfangsmiklu
áveitur meðfram stóránum tveimur hafa
dregið stórlega úr aðrennsli til vatnsins.
Afleiðingarnar eru þær að verulega hefur
dregið úr fiskveiðum í vatninu. Nú er svo
komið að borgin Muniak sem áður var
hafnarborg liggur um 50 km frá strönd
vatnsins. Árlega feykja vindar um 48 mill-
jónum lesta af salti yfir nær liggjandi akur-
lendi og valda tjóni á uppskeru.
Víða um lönd er þess farið að gæta að
takmarkaður vatnsforði leiðir til vaxandi
samkeppni um vatnið á milli hinna mis-
munandi þarfa í samfélaginu. Sumsstaðar
í Bandaríkjunum er það farið að gefa
meira í aðra hönd að selja vatnið til stór-
borganna en að nota það til vökvunar.
Þetta hefur m.a. leitt til þess að stór lands-
svæði í Arisona þar sem öll ræktun byggist
á vökvun hafa verið látin falla í órækt og
aftur orðið að eyðimörk.
Menn ráða nú yfir góðri tækni til að
hreinsa salt úr»sjó. Það hindrar menn þó í
að beita þessari aðferð til vatnsöflunar hve
dýr hún er og að þar sem þörfin er mest er
greiðslugeta fólksins hvað minnst. Þetta
birtist m.a. í því að um 2/3 af öllum þeim
hreinsistöðvum sem komið hefur verið
upp til að skilja salt úr sjó er nú að finna á
Arabíuskaga þar sem fjármagn hefur verið
fyrir hendi.
Jarðvegseyðingar gætir nú þegar á um
það bil 1/3 af öllu ræktuðu landi jarðarinn-
ar. Þessa hlýtur að gæta í vaxandi mæli og
hafa meiri áhrif á framleiðslugetu jarðar-
innar. Áætlað var árið 1983 að stórfljótið
Gulá í Kína bæri á ári hverju 1,2 milljarða
lesta af gróðurmold til hafs. í Eþíópíu er
áætlað að 1 milljarður lesta af jarðvegi tap-
ist á hverju ári. Indland tapar um 5 millj-
örðum lesta af jarðvegi á ári, en samsvar-
andi tala fyrir Bandaríkin er talin vera um
3 milljarðar lesta á ári.
Ef á heildina er litið tapast um 24 millj-
arðar lesta af jarðvegi, sem
skolast burt eða fiúka af
ræktuðu landi jarðarinnar.
Þetta svarar um það bil til
alls jarðvegs sem er að finna
á hveitiökrum í Ástralíu.
I hinum s.k. þróunar-
löndum er beint og órjúf-
andi samband á milli jarð-
vegseyðingarinnar og rýrn-
unar og eyðingar skóganna.
Eftir því sem sneiðist um
með eldivið neyðist fólk í
stórum stíl til þess að
brenna búfiáráburðinum
og öðrum lífrænum leifum.
Þetta eru þau lífrænu efni,
sem hvað nauðsynlegust
eru til þess að halda við
frjósemi jarðvegsins. Eftir
því sem lífrænu efnin í jarð-
veginum ganga til þurrðar
við þessa búskaparhætti helst rakinn verr í
jarðveginum. Hættan á skaðlegum þurrk-
um og jarðvegsfoki eykst svo stöðugt í
þessum slæma vítahring.
andbúnaður á jörðinni á að baki
um 10.000 ára þróun við hlutfalls-
lega stöðugt loftslag. Ef það breytist veru-
lega vegna hinna svo nefndu gróðurhúsa-
áhrifa, við aukningu á koltvísýringi í and-
rúmsloftinu, kann stöðugleiki
búvöruframleiðslunnar að veikjast veru-
lega.
I júní 1988 lýsti einn fremsti sérfræðing-
ur Geimferðastofnunar Bandaríkjanna
(NASA), dr. Junes Hansen því yfir við
bandaríska þingnefnd að hann væri þess
nær fullviss ( teldi það 99% öruggt) að
gróðurhúsaáhrifanna væri þegar farið að
gæta.
Hann benti m.a. á að fiögur hlýjustu ár
sem komið hafa síðan 1890 hafi verið eftir
1980. (Síðan hefur komið í ljós að 6 af 10
hlýjustu árunum síðustu 100 árin komu
eftir 1980). Þó að enn ríki um þetta ákveð-
in óvissa benda allar nýjar faglegar upplýs-
ingar í sömu átt.
Nýjustu loftslagslíkön sem gerð hafa
Margir telja að gróðurhúsaáhrifanna sé þegar farið að gæta.
98 ÞJÓÐLÍF