Þjóðlíf - 01.07.1990, Blaðsíða 74

MENNING
VIGHREIÐRIÐ
í FLÓANUM
fáein brot úr sögu herstöðvarinnar í Kaldaðarnesi
en þessa dagana eru liðin 50 ár frá því
Bretarnir komu.
SIGURÐUR BOGI SÆVARSSON
Þess er nú minnst víða um lönd að rúm
hálf öld er liðin frá upphafi síðari heim-
styrjaldarinnar og þessa dagana, nánar
tiltekið lO.maí, að 50 ár eru liðin síðan
breski herinn kom hingað til lands og
hernam þá meðal annars Kaldaðarnes í
Flóa, þar sem herinn setti upp eina
stærstu herstöð sína hérlendis. En nú
grær yfir allt í Kaldaðarnesi og fáar
stríðsmenjar eru lengur uppistandandi.
A sumardögum syngur lóan og spóinn
vellur í samhljómi við Olfusá. En ómur
vígvélanna er löngu þagnaður.
Irauninni má segja að rætur hersetunn-
ar í Kaldaðarnesi megi rekja allt til
ársins 1919. Árbakkarnir voru flugvöllur
af náttúrunnar hendi, eggsléttar og víð-
áttumiklar valllendisflatir.
Haustið 1919 stóð nýstofnað Flugfélag
íslands fyrir því að fá hingað til lands flug-
vél, hina fyrstu sem var flogið hér á landi.
Flugmaður var Mr. Faber, kafteinn úr
lofther Breta. Víða var flogið þetta haust,
m.a. austur fyrir fjall og lenti kafteinninn
m.a. í Kaldaðarnesi. Og þann 15. septem-
ber segir í Morgunblaðinu: ... „kom þá í
ljós að í Kaldaðarnesi er besti flugvöllur-
inn sem Faber hefur séð hér á landi, marg-
falt stærri en flugvöll-
urinn í Reykjavík og
miklu harðlendari.“ I
ágúst 1930 lenti svo í
Kaldaðarnesi þýsk
flugvél sem var að
koma frá Orkneyjum
eftir 11 tíma flug. En
tveimur árum áður
hafði bandarískur ofur-
hugi, Hassel að nafni,
haft í hyggju að fljúga
landflugvél hingað til
lands, en aldrei varð þó
neitt úr því. Töldu
menn þá hvergi örugg-
an lendingarstað í ná-
grenni höfuðborgarinnar, svo að menn ák-
váðu að Hassel skyldi lenda í Kaldaðar-
nesi.
Það er sagt að herstjórnin hafi haft auga-
stað á Kaldaðarnesbökkum og það var
fyrir öllu að koma sér sem fyrst þangað,
því þar sem þetta var þekktur lendingar-
staður flugvéla mátti allt eins búast við því
að þarna gætu flugsveitir Þjóðverja lent,
eða sett þar niður fallhlífasveitir. Þá er og
sagt að þýskir njósnarar hafi verið hér á
árunum fyrir stríð. Þess minnast menn að
í Þórðarkoti, sem tilheyrði svokölluðu
Kaldaðarneshverfi, hafi þýskur maður,
Alfred Chneder að nafni, verið í Hreiður-
borg vetrarlangt, 1933 - 34. Heima á bæ
hafði hann fullkominn búnað til þess að
framkalla ljósmyndir. Óneitanlega gæti
dvalarstaður mannsins og ljósmyndabún-
aðurinn rennt stoðum undir það að hann
hafi verið að afla hernaðarlegra upplýsinga
um Kaldaðarnes.
Aðfaranótt lO.maí 1940 sigldu nokkur
herskip inná ytri höfnina í Reykja-
vík. f fyrstu vissu menn ekki hverrar þjóð-
ar þau voru, en von bráðar kom hið rétta í
ljós. Klukkustund síðar gengu fyrstu her-
mennirnir á land. „í nótt gerðust þau stór-
tíðindi, að breskt herlið var sett á land í
Reykjavík og hertók það bæinn og ná-
grenni hans. Breska útvarpið skýrði frá
hernáminu í morgun og gat þess ennfrem-
ur að breskt herlið myndi dvelja hér þar til
styrjöldinni lyki,“ segir í Öldinni okkar.
Sagt er enginn hafi haft í frammi mótmæli
gegn komu herliðsins nema Vilhjálmur
skáld frá Skáholti. „Ég fyrirbýð ykkur að
stíga hér á land“ sagði skáldið og steytti
hnefann.
Herinn dreifðist um bæinn um nótt-
ina og náði strax þýðingarmestu
stöðunum á sitt vald þ.e. síma og útvarpi
og setti vörð við allar leiðir út úr bænum.
Síðar um morguninn héldu sveitir her-
manna út frá bænum; uppá Sandskeið,
Kjalarnes og Akranes og enn aðrar sveitir
austur fyrir fjall. Og nú tóku hlutirnir
fyrst að gerast fyrir alvöru í Flóanum.
Sigurður Ólafsson,
sýslumaður Árnes-
sýslu, hafði setið Kald-
aðarnes frá árinu 1892
til dauðadags 1927. Eft-
ir það sat ekkja hans
staðinn og síðar börn
þeirra hjóna á arfleifð-
inni. Vorið 1940 ákváðu
þau svo að hætta bú-
skap og seldu ríkinu
jörðina. Ungur bóndi,
Guðmundur Jónsson,
Skotbyrgi sem standa við
bakka Ölfusár.
74 ÞJÓÐLÍF