Þjóðlíf - 01.07.1990, Blaðsíða 99

verið benda til þess að koltvísýringur í
andrúmsloftinu muni tvöfaldast frá því
sem hann var fyrir hina miklu iðnaðartíma
sem við lifum á. Þessi aukning á koltvísýr-
ingi og öðrum lofttegundum með sömu
áhrif er talin muni hækka meðalhita á
jörðinni fyrir árið 2030 um 1,5-4,5°C.
Þó að enn sé þetta háð verulegri óvissu
benda veðurfarslíkön til þess að tvö mikil-
vægustu matvælaframleiðslusvæði jarðar
Norður-Ameríka og kornræktarsvæði
Sovétríkjanna séu í verulegri hættu gagn-
vart því að þar herji þurrkar á vaxtarskeið-
um bæði vegna minnkandi úrkomu og
hærri sumarhita.
Á móti kemur að hlýnun leiðir til lengra
sprettutíma í Kanada og öðrum norðlæg-
um landbúnaðarlöndum. Slíkri röskun
fylgja ýmis vandkvæði. Breytingar verða á
notkun landsins og á búskaparlagi og þörf
verður fyrir önnur afbrigði af korni. Þetta
mun valda ýmsum erfiðleikum. Áætlað
hefur verið að það kosti 200 milljarða
bandaríkjadala að breyta og aðlaga vökv-
unarkerfi jarðar til að það þjóni nýjum
aðstæðum.
Hættan á að ósonhjúpur jarðar veikist
ógnar einnig matvælaframleiðslunni. Ef
útfjólublá geislun eykst hefur það áhrif á
ljóstillífun grænna plantna og getur dregið
úr henni. Nýjar rannsóknir í Bandaríkj-
unum benda til að 1% minnkun á ósoni í
andrúmslofti auki útfjólubláa geislun um
2%. Rannsóknir sýna að 1% aukning á
útfjólublárri geislun dragi að sama skapi
úr uppskeru af sojabaunum. Nú hafa út-
reikningar bent til að ósonlag háloftanna
hafi þynnst um 3% á síðustu áratugum. Sé
það rétt má reikna með minni uppskeru
sojabauna en þær eru mikilvægasti prót-
eingjafi mannkynsins.
Við upphaf síðasta tugar aldarinnar
stendur mannkynið uppi með lítinn
varasjóð í formi kornbirgða og litla mögu-
leika til að auka hann á næstunni.
í fyrsta sinn í sögu sinni framleiddu
Bandaríkin árið 1988 minna korn en notað
var innanlands það ár. I september 1988
voru það meira en 100 þjóðlönd, sem yfir-
leitt hafa keypt korn sitt frá Bandaríkjun-
um, sem kepptu um að fá keypt það tak-
markaða magn af korni sem var til sölu í
Argenu'nu, Ástralíu og Frakklandi.
Þessi þróun leiddi til þess að markaðs-
verð á hveiti í heiminum hækkaði um 48%
árið 1989 borið saman við verðið á árunum
fyrir uppskerubrestinn. Verð á hrísgrjón-
um, sem verið hafði mjög lágt hækkaði á
sama tíma um 38%.
Álitið var að vegna þessarar verðhækk-
ana og ef veðurfar yrði hagstætt árið 1989
Um þessar mundir stendur mannkynið uppi
með lítinn varasjóð kornbirgða og litla mögu-
leika á að auka hann á næstunni.
mundi kornframleiðslan ná fyrra magni
það ár. Það gerðist þó ekki. Árið 1989 varð
framleiðslan 18 milljónum lesta minni en
notkunin sem áætluð var 1685 milljónir
lesta. Þetta leiddi til þess að hinar hlut-
fallslega litlu birgðir drógust enn saman.
Við okkur veit sú óþægilega og erfiða
spurning:
Ef ekki tekst að ná upp kornbirgðum
heims á þessu ári, verði veðurfar hagstætt,
hvenær tekst það þá? Birgðir skapast ekki
nema að framleiðsla verði meiri en neysla
og því marki verður stöðugt erfiðara að ná.
Varðstöð veraldar metur það svo að erf-
itt reynist að auka kornframleiðsluna
meira en sem svarar 1% á ári á meðan
fólkinu fjölgar á jörðinni um nær 2% á ári.
Aukinn kornskortur næsta áratug mun
hafa alvarlegar afleiðingar. Þegar er talin
hætta á að kornverð tvöfaldist á næstu
árum. Þetta mun þó ekki hafa ýkja alvar-
leg áhrif í iðnaðarlöndunum. En í hinum
vanþróuðu löndum þar sem fólk notar nú
þegar um 70% tekna sinna til að kaupa
mat getur þetta haft hinar alvarlegustu
afleiðingar. Slík hækkun á matvörum get-
ur leitt beina hungursneyð yfir milljónir
fátæks fólks í þessum löndum.
í Bandaríkjunum kostar hveitið í eitt
brauð um 5 sent, en brauðið kostar 1 dal.
Þó að hveitiverð tvöfaldaðist mundi brauð
Bandaríkjamannsins aðeins hækka um 5
sent eða um 5%. En í fátæku löndunum
þar sem fólkið kaupir hveitikornið ómalað
á markaði, malar það og bakar heima
mundi tvöföldun hveitiverðs leiða til tvö-
földunar á brauðverði.
Þessi þróun gæti einnig leitt til þess að
hin skuldugu þróunarlönd neyðist til að
kaupa kornið dýru verði á heimsmarkaði
svo að enn hallaðist á ógæfuhlið í skulda-
málum þeirra á alþjóðlegum markaði.
Þetta gæti haft alvarlegar afleiðingar fyrir
hið alþjóðlega bankakerfi og setja það í
aukna hættu.
Fari svo fram sem horfir næstu tíu árin
gætu iðnaðarlöndin neyðst til að ganga á
eina raunverulega kornvarasjóðinn sem er
fyrir hendi, en það eru um það bil 450
milljónir lesta af korni sem nú eru notaðar
í skepnufóður.
Allt útlit er fyrir að næsta áratug reynist
það ekki mögulegt að koma í veg fyrir
verulega aukna hungursneyð. Jafnvel þó
að öllu verði tjaldað til með því að stunda
alhliða jarðvegsvernd, bæta vatnsbúskap-
inn svo sem kostur er og endurbæta þau
stóru landsvæði sem þegar eru útþvegin
og pínd. Allt þetta verður að gera, en sam-
tímis er ekki um annað að ræða en að beita
öllum mögulegum ráðum til að draga úr
fólksfjölguninni.
Eigum við að vinna bug á þessum tröll-
auknu vandamálum verðum við að gjör-
breyta gildismati okkar og setja okkur allt
önnur framtíðarmarkmið en þau sem við
höfum haft á undanförnum áratugum.
I fjarlægari framtíð má búast við að
mannkyninu mæti ný og óþekkt viðfangs-
efni þar sem loftslagsbreytingar geta leitt
til þess að forsendur fyrir matvörufram-
leiðslu verði allt aðrar. Framtíð mann-
kynsins mun nú fremur en nokkru sinni
fyrr verða háð því að mönnum takist að sjá
fram í tímann, tileinka sér nýjan hugsun-
arhátt og hafi vilja til að breyta forgangs-
röð viðfangsefna.
Teiknin um það hvað er að gerast eru
nokkuð ljós. Varðstöð veraldar lýsir því
þannig í síðustu útgáfu af „State of the
World“ („Ástand heimsins“) (1990):
„Haldi mannkynið áfram á sömu braut
með stjórn landbúnaðar- og fólksfjölgun-
armála verður ekki sneitt hjá alvarlegri
matvælakreppu að fáum árum liðnum.
Hún mun bitna á langt um fleirum en
lágtekjufólki í þriðja heiminum og hafa
áhrif á allan heiminn. Himinhátt korn-
vöruverð, og hungur, uppreisnir sem því
fylgja munu ógna bæði ríkisstjórnum í
fjölda þjóðlanda og öllu hinu alþjóðlega
peningakerfi.“
Við verðum svo að sjá hvort menn kjósa
að standa aðgerðalausir álengdar, eða vilja
taka á málunum.
0
ÞJÓÐLÍF 99