Frjáls verslun - 01.02.2009, Side 6

6 F R J Á L S V E R S L U N • 2 . T B L . 2 0 0 9
RitstjóRnaRgRein
Tregðulögmálið birtist okkur í mörgum
myndum. Í viðskiptum gengur það t.d. út á tregðu
við að hætta að kaupa vöru, þótt fólk hafi ekki lengur
áhuga á henni, eða tregðu stórfyrirtækja við að breyta
um stefnu vegna þess að þau hafa svo lítinn sveigjan-
leika. Í Þýskalandi var eitt sinn sagt að frekar skildi fólk
við maka sinn en að skipta um banka. Eftir að bankarnir
féllu og kreppan skall á má spyrja sig hvort tregðulög-
málið gangi út á að við séum treg; að við látum glepjast
og fáum glýju í augun í góðæri og köstum þá gömlum
og góðum gildum í viðskiptum fyrir róðra. Atvinnulífið
er núna stórskuldugt og á barmi gjaldþrots eftir mesta
hagvaxtarskeið í sögu Íslendinga.
efTir að bankar hrundu um allan heim
hallast sífellt fleiri að því að kaupréttarsamningar og
bónusar bankamanna séu höfuð-
orsök kreppunnar. Fyrir þessu eru
færð ágæt rök í grein annars staðar
hér í blaðinu. Engu að síður voru
flestir sammála því seint á síðasta
áratug að kaupréttarsamningar og
bónusar við stjórnendur sem Bjarni
Ármannsson innleiddi í Fjárfest-
ingarbanka atvinnulífsins árið 1997
væru hvetjandi fyrir bankann og af
hinu góða. Bjarni tók þetta kerfi
upp frá erlendum bönkum. Undir-
ritaður var t.d. fylgjandi þessu
kaupréttarkerfi í FBA. Ýmsir voru á
móti því og gagnrýndu tilurð þess.
Ég held að flestir telji það í raun
eðlilegt að til sé hóflegt bónuskerfi
sem hvetji duglegt fólk til að leggja
harðar að sér og verðlauni það á sanngjarnan hátt. Það
sá hins vegar enginn þá græðgi fyrir sem í hönd fór hjá
bankastjórum og lykilstarfsmönnum í bönkum um allan
heim. Allt gekk út á að hámarka hagnað bankanna þótt
það kostaði stórauknar skuldir fólks og fyrirtækja.
græðgin breyTTi bönkum úr framsæknum
íhaldssömum stofnunum af gamla skólanum í áhættu-
fíkla. Öllum var lánað til að ná upp skammtímagróða
banka sem aftur hækkaði verð á hlutabréfum í þeim –
og sem birtist í fögrum milliuppgjörum og feitum bón-
usum. Bankar jusu fé í fólk og fyrirtæki þannig að kaup
og yfirtökur, sem og endurfjármögnun á rótgrónum fyrir-
tækjum, varð að einhvers konar æði. Kúlulán komust í
tísku en þau ganga út á að greiða lánið í einu lagi til baka
Tregðulögmálið
Allt hrundi. En hverjum
var þetta svo að
kenna? Um það er
rifist. En flestir sjá
núna að græðgisvæddir
kaupaukar bankamanna
komu þessu af stað.
Það er gott að vera
vitur eftir á. Þannig er
tregðulögmálið.
eftir ákveðinn árafjölda. Endurfjármögnun varð tísku-
orð í stað endurgreiðslna. Fréttir um kaup á fyrirtækjum
urðu daglegt brauð, sem og fréttir af yfirtökum stórfyrir-
tækja á öðrum stórfyrirtækjum. Allt gekk út á að vaxa án
þess að selja eignir á móti. Útrásin var öll tekin að láni.
Fyrirtæki voru keypt hér heima og erlendis fyrir lánsfé.
Það var nánast tekinn snúningur á öllum fyrirtækjum.
Bankamenn fengu kaupauka og bónusa fyrir að landa
samningum og „pakka inn dílum“.
á Íslandi tóku bankar atvinnulífið í sínar hendur
og urðu aðalleikararnir á sviðinu. Þeir urðu mjög
ákafir. Frægt varð haustið 2003 þegar Landsbankinn og
Íslandsbanki skiptu upp Eimskipafélaginu og þeim fyrir-
tækjum sem því félagi tengdust. Þetta voru uppskipti á
viðskiptasamsteypunni kolkrabbanum. Bankarnir fjár-
festu sjálfir í stærstu fyrirtækjunum og stýrðu þeim. Þeir
skiptu upp fleiri fyrirtækjum, seldu þau eða sameinuðu.
Fundu nýja eigendur sem áttu ef til vill ekki svo mikið fé
og seldu a.m.k. ekki neinar af fyrri eignum sínum. Það
gerði ekkert til. Bankarnir lánuðu fyrir kaupunum og
veðin voru í hlutabréfunum sjálfum. Þegar bréfin hækk-
uðu myndaðist ný veðstaða í bréfunum og hægt var að
lána út á þau aftur.
Það var Í Þessu andrúmslofti sem tregðulögmálið
náði hæstu hæðum í þjóðfélaginu. Í þessu andrúmslofti
góðæris og velgengni varð eftirlit verra og sárafáir gagn-
rýndu. Það var allt svo gaman og allir svo ánægðir. En þetta
var svikult andrúmsloft. Það voru margir sem klikkuðu á
vaktinni. Bankarnir sjálfir, bankamennirnir, áhættustýring
banka og fyrirtækja, útrásarvíkingarnir, Fjármálaeftirlitið,
Seðlabankinn, stjórnir fyrirtækja, forstjórar, millistjórn-
endur, endurskoðendur, stjórnmálamenn, ráðherrar, spari-
fjáreigendur, blaðamenn, fjárfestar, lífeyrissjóðir og síð-
ast en ekki síst sofnaði almenningur á verðinum í þessu
andrúmslofti gróða og velgengni og trúði bankamönnum
og eftirlitsstofnunum. Það dönsuðu allir í kringum gull-
kálfinn; mismikið auðvitað. Svo kom í ljós að eina breytan
í formúlunni var lánsfé. Útána- og eignabólan byggðist
eingöngu á lánsfé. Það var lánað of mikið út á tóma dellu
og útbólgin veð til að hækka verð hlutabréfa. Of mörg lán
voru eitruð. Lánsféð þvarr. Allt hrundi.
en hverjum var þetta svo að kenna? Um það er
rifist. Við tregðumst við að bera ábyrgð á okkur sjálfum;
okkar eigin góðærisglýju. En flestir sjá núna að græðgis-
væddir kaupaukar bankamanna komu þessu af stað. Það
er gott að vera vitur eftir á. Þannig er tregðulögmálið.
jón g. hauksson
SPJARAÐU ÞIG
ARI TRAUSTI GUÐMUNDSSON
Fyrirlesari, jarðeðlisFræðingur og
virtur höFundur bóka um útivist og
náttúru Íslands.

SOfT Shell JAkkI: hallur
UllARbOlUR: gunnar
WWW.CINTAMANI.IS
Cintamani austurhrauni 3, 210 garðabæ, s. 533 3805 - Cintamani Center laugavegi 11, 101 reykjavik, s. 517 8088