Frjáls verslun - 01.02.2009, Síða 43

F R J Á L S V E R S L U N • 2 . T B L . 2 0 0 9 43
árum eftir að fyrstu tilraunir hófust við að ala hitakærar örverur á
brennisteinsvetni. Þetta er afgas sem er einn versti fylgikvillinn við
virkjanir á háhitasvæðum.
Það er hægt að koma í veg fyrir að brennisteinsvetnið fari út í
andrúmsloftið með hreinsibúnaði af öðrum toga. Sá búnaður byggist
ýmist á eðlisfræði- eða efnafræðilegum aðferðum en er dýr og skilar
engri framleiðslu.
„Okkar hugmynd er að beita líftækni við að hreinsa afgasið,“ segir
Arnþór. „Við ölum örverurnar á brennisteinsvetninu og koltvísýr-
ingi. Þær þrífast vel á þessu fæðu og vaxa ört.
Síðan er lífmassinn þurrkaður eins og fiskimjöl
og afurðin er mjög próteinríkt fóður.“
Markmiðið er því tvíþætt: Að hreinsa afgasið
og framleiða seljanlega vöru.
smalað á Hellisheiðinni
Og hvar ná menn svo í þessar verur, sem éta það sem engin önnur
skepna lítur við? Jú, þeim er smalað eins og sauðfé á Hellisheiðinni.
Það er að segja að örverurnar – sem eru mjög sérhæfðar bakteríur –
lifa í heitu vatni þar á heiðinni eins og á öðrum háhitasvæðum.
„Við höfum safnað þar ýmsum stofnum og ræktað áfram,“ segir
Arnþór. „Til þessa höfum við gert tilraunir með þessa stofna og ýmist
hreinræktað þá eða alið blandaða stofna.“
Að sögn Arnþórs er vandinn ekki fólginn í sjálfri ræktuninni
heldur í því að þróa hagkvæma framleiðslu, sem bæði er mengunar-
vörn og skilar af sér samkeppnishæfri vöru. Áður hefur verið búið til
mjöl með þessari aðferð bæði í gömlu Sovétríkjunum og í Noregi en
þá með metangas sem fóður.
„Hagkvæmnisathuganir sem gerðar voru áður en Prokatín var
stofnað bentu til að þetta væri hægt,“ segir Arnþór. „Mjölið verður
að vera samkeppnisfært við venjulegt fiskimjöl.“
Fyrstu tilraunir innan þessa verkefnis hófust árið 2003 og rann-
sóknum var síðan framhaldið í samstarfi við Háskólann á Akureyri,
Matís-Prokaría, Háskóla Íslands, Mannvit (áður VGK-Hönnun) og
Orkuveitu Reykjavíkur. Verkefnið er hluti af hinu viðameira GEO-
GAS-verkefni, sem miðar að víðtækari afurðaframleiðslu úr jarðgufu-
gasi.
viðskiptaengill vakir yfir
Félagið Prokatín var síðan stofnað um framleiðsluna á mjöli úr
örverunum og öðrum rannsóknum á þessu sviði. Þetta félag er
sameign Arnþórs, fjárfestingafélagsins Arkea, Orkuveitu Reykjavíkur
og verkfræðistofunnar Mannvits. Arkea er svokallaður „viðskip-
taengill“ eða félag sem einbeitir sér að sérhæfðum fjárfestingum í
sprotafyrirtækjum. Það er í eigu Ágústs Sindra Karlssonar hdl. og dr.
Jakobs K. Kristjánssonar, auk Arnþórs.
Fyrstu þrjú starfsár Prokatíns hefur verið unnið að tilraunum á
Nesjavöllum með afgas frá jarðvarmaorkuveri Orkuveitunnar þar. Á
liðnu hausti var gerður samstarfssamningur við Orkuveituna um að
hefja tilraunavinnslu. Hlutafé í Prokatín hefur verið aukið og OR er
þar nú meðeigandi.
Nú í vor og sumar á að reisa tilraunaverksmiðju við virkjunina á
Hellisheiði. Þetta er verksmiðja sem á að nýta 5–10 prósent af afgas-
inu. Þarna á að sannreyna hvort framleiðsla á mjöli sé hagkvæm.
tilraunaverksmiðja
Til þessa hefur þróunarvinnan kostað um 100 milljónir og það fé
hefur komið frá eigendum fyrirtækisins og frá
Tækniþróunarsjóði og öðrum sjóðum. Sjálf til-
raunaverksmiðjan kostar síðan aðrar 100 millj-
ónir.
Tilraunaverksmiðjan er sett saman úr gáma-
einingum, sem komið verður fyrir í Vísinda-
görðunum við virkjunina á Hellisheiði. Örverurnar eru aldar í kerum
við 50 til 60 stiga hita og síðan þurrkaðar og malaðar, annaðhvort þar
á staðnum eða í venjulegri fiskimjölsverksmiðju.
Til að þrífast og dafna þurfa örverurnar einnig koltvísýring, sem
kemur frá virkjuninni, auk súrefnis. Við eldið fellur einnig út brenni-
steinn. Það er aukaafurð sem hugsanlega má nýta í áburð.
Fyrirtækið Prókatín hefur þurft að finna lausnir á tæknilegum
vandamálum og svo hefur náttúran sjálf sett strik í reikninginn. Sprot-
inn hafði t.d. aðstöðu hjá móðurfélaginu Arkea í nýsköpunarbúðum
á Reykjum í Hveragerði í húsnæði Landbúnaðarháskóla Íslands. Þessi
aðstaða eyðilagðist í jarðskjálftanum þann 29. maí í fyrra.

niðurstaða innan tveggja ára
Arnþór áætlar að verksmiðjan verði rekin næstu tvö árin áður en
endanlega liggur fyrir hvort grundvöllur er fyrir að vinna mjög úr
afgasinu frá virkjuninni til frambúðar. Hann segir að framleiðslan
gæti numið tvö til fjögur þúsund tonnum á ári af mjöli ef allt afgas
frá Hellisheiðarvirkjuninni er nýtt.
Frá upphafi hafa stúdentar frá háskólunum unnið að þessu
verkefni ásamt Arnþóri og öðrum sérfræðingum. Hann reiknar með
að svo verði áfram í tilraunaverksmiðjunni. Vinnan er tengd námi
þeirra.
„Þróunarvinnan hefur tekið meiri tíma en við héldum í byrjun,“
segir Arnþór. „Það er sagt að frumkvöðlar eigi að margfalda áætlaðan
tíma með pí og þá komi út raunhæfur tími við tilraunirnar.“
Hann reiknar með að fyrstu mjölsekkirnir verði fylltir í haust og
það er norska fóðurfélagið Ewos sem hefur pantað fyrstu 100 kílóin.
Arnþór segir að gott samstarf við Orkuveituna hafi verið lykilatriði
í vinnunni til þessa, auk þess sem styrkir hafa komið frá Tækniþróun-
arsjóði og framlög frá Arkea. Það er nú unnið að hlutafjárútboði hjá
Arkea, m.a. vegna þessa verkefnis. Um bankalán hefur ekki verið að
ræða og því hefur hrun bankanna í haust ekki haft afgerandi áhrif á
áform Prokatíns.
tvær flugur í einu
höggi á Hellisheiði
markmiðið er tvíþætt:
að hreinsa afgasið og
framleiða seljanlega vöru.