Tímarit Máls og menningar - 01.03.1951, Síða 101

UMSAGNIR UM BÆKUR
91
upprisusögunni og endurlausnarkenn-
ingunni." Þetta eru óbreytt orð Árna
prófasts. En hann trúir nú á fleira en
þetta, gamli maðurinn. Hann trúir á ei-
lífðarverur, sem fara fylkingum um okk-
ar vansælu jörð. Hann trúir á huldufólk,
sem á það til að hnupla tugum hestburða
af eldiviði á einni sumamóttu. Hann trú-
ir á afturgöngur, sem vinna almættis-
verk, og aðrar forynjur, sem brjóta niður
hús manna um nætur. Hann trúir á gull-
plötu sem læknisdóm gegn flestum
mannlegum meinum. Hann trúir á meyj-
arpissu sem meðal við tannpínu, og
glóðvolga kúadellu, sem læknar liðagigt
eins og skot. Og skyldi enginn halda, að
með þessari upptalningu væri trúarker-
ald Árna prófasts ausið í botn.
Nú verður manni að spyrja: Hvemig
má það vera, að hinn margendurfæddi
spámaður og hlífðarlausi róthöggur, Þór-
bergur Þórðarson, hefur látið heillast af
þessari persónu, tekið hann upp á arma
sína og eytt mörgum árum æfi sinnar í
að setja saman æfisögu. svona poka-
prests? Hann hefur þó ekki hingað til
kallað allt ömmu sína.
Allir hlutir eiga sér skýringu, hversu
furðulegir sem þeir kunna að líta út í
íljótu bragði. Við nýlegan yfirlestur
Bréfs til Láru nam ég staðar við eina
ádrepu, er liljómar eins og spásögn um
ritferil Þórbergs Þórðarsonar og gæti
með fullum rétti staðið sem einkunnar-
orð að sögu Árna prófasts. Ádrepa sú er
á þessa leið:
„Oss vantar ekki menn, sem hugsa og
breyta eins og allir aðrir. Oss vantar ekki
heldur reynslu, sem er nákvæmlega eins
og reynsla allra annarra. Borgaralegar
hversdagssálir em hér nógar. En oss
vantar menn, sem em eitthvað öðmvísi
en allir aðrir, menn með skýrt markað
einstaklingseðli,menn, sem hafa siðferð-
isþrek til að lifa frjálsir og óháðir sam-
ábyrgð almennrar heimsku. Og oss
vantar reynslu,sem er eitthvað frábrugð-
in reynslu allra annarra. Oss vantar til-
breytingu í hið sviplausa þjóðlíf vort og
bókmenntir. Oss vantar frumleik, hug-
rekki og hreinskilni. En sérstaklega
vantar oss fmmlega hreinskilni.“
í þessum spámannlegu setningum
liggur án efa fólginn lykill þeirrar gátu,
hvers vegna rétttrúnaðarklerkurinn Ámi
Þórarinsson og rabúlistinn Þórbergur
Þórðarson fundu hvor annan í merkilegu
samstarfi. Það kemur sem sé upp úr kaf-
inu, að séra Árni var engin borgaraleg
hversdagssál eða venjulegur pokaprest-
ur. Einmitt í honum fann Þórbergur
það, sem hann v^ar að leita að — mann
„með skýrt markað einstaklingseðli" og
reynslu, sem var frábrugðin reynslu
hversdagssálnanna. Ifjá séra Árna fann
hann hina frumlegu hreinskilni, sem
hann hrópar á í Bréfi til Láru. Og eftir
að samstarfi þeirra var lokið að mestu
og elliglöp tóku að sækja á séra Árna,
farast Þórbergi þannig orð: „Og þegar
hann er dáinn, þá kann enginn lengur að
segja frá á Islandi. Þá er enginn
skemmtilegur maður lengur á íslandi.
Þá er enginn fmmlegur maður lengur
til á íslandi ... Hvemig fer maður hér
eftir að lifa í landi, þar sem allir hugsa
eins og lélegt dagblað og engum dettur
í hug, að draugur geti gert almættis-
verk?“
Jafnvel þó gert sé ráð fyrir, að hér sé
fulldjúpt tekið í árinni, eins og skáldum
er títt, þá haggar það sjálfsagt ekki
þeirri staðreynd, að Árni Þórarinsson
hefur verið sérkennilega gáfaður maður,
frumlegur í hugsun og háttum og gædd-
ur undraverðum frásagnarhæfileikum.