Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Side 24

Tímarit Máís og menningar
vegar að þróun þess hafi gengið í þá átt og tekið þeim breytingum að lögmál
stéttabaráttunnar séu ekki lengur í gildi, hún feli ekki lengur í sér þær
andstæður sem knýja þróunina áfram né sé hún lengur það afl sem geti
umbylt þjóðfélaginu. Grunnhugtök þj óðfélagsfræðinnar, kenningin um stétta-
baráttu og þjóðfélagsbyltingu, hafi á 19. öld átt sér stoð í áhrifamiklum
andstæðuöflum innan þj óðfélagsins, skörpum pólitískum átökum hinna
tveggja miklu stétta er stóðu andspænis hvor annarri: borgarastéttarinnar
og verklýðsstéttarinnar. í auðvaldsþjóðfélögum séu þetta enn aðalstéttirnar.
En skipulagsþróunin hafi breytt gerð og ætlunarverki þessara stétta á þá
leið að þær virðist ekki lengur vera líklegir gerendur sögulegrar umbyltingar.
Framgangssamir hagsmunir, sem gæta verði til að vernda og styrkja hið
ríkjandi ástand, sameini þessar fyrri andstæður á fremstu sviðum þjóðfélags-
ins. Verklýðsstéttin er samkvæmt þessu inngróin í skipulagið og hin klassísku
hyltingarsjónarmið eiga sér ekki lengur grundvöll innan þjóðfélagsins.
Marcuse útlistar sjónarmið sín á þennan hátt: Hin klassísku fræði Marx
gera ráð fyrir breytingu kapítalisma í sósíalisma sem pólitískri byltingu:
verklýðsstéttin molar sundur hið pólitíska skipulag auðvaldsins en lætur
haldast hið tœknilega kerfi er sveigt skuli undir skipulag sósíalismans. Þann-
ig er samhengi í byltingunni.
Vissulega hélt Marx, segir Marcuse, að skipulagning og stefnumark fram-
leiðslukerfisins mundi hafa í för með sér eðlisbreytingu í hinni tæknilegu
framvindu. En þar sem hið háþroskaða tæknikerfi grípur jafnt yfir opinber
störf sem einkalíf á öllum sviðum þjóðfélagsins, bindur allt þjóðlífið ásamt
vinnustéttunum í pólitíska heild, mundi eðlisbreyting fela í sér breytingu
á tœknigerðinni sjálfri. Og ætti slik breyting að geta orðið yrðu vinnustétt-
irnar að vera fráfirrtar heildinni í sjálfri lífstilveru sinni, vitund þeirra að
vera slík að þeim væri ógerlegt að halda áfram að lifa innan þessarar heildar,
svo að þörfin fyrir eðlisbreytingu væri spurning um líf eða dauða. Þannig
verði neitunin að vera til á undan breytingunni sjálfri, sú hugmynd að hin
frelsandi sögulegu öfl þróist innan hins ríkjandi þjóðfélags sé hornsteinn
marxiskra fræða.
En þessi vitund fær ekki andrúmsloft, það gefst ekki „innra svigrúm“ til
að vinna að sögulegri breytingu í „þjóðfélagi þar sem gerendur jafnt sem
þolendur eru tæki eða hlutir í heild sem telur lífsskilyrði sín fólgin í því
að áorka yfirburða framleiðni. Æðsta fyrirheitið er síþægilegra líf fyrir
síaukinn fjölda sem í ströngum skilningi getur ekki hugsað sér eðlisbreytt
ástand í orði né verki, því að hæfnin til að halda í skefjum eða hagræða
14