Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Side 77

Um nokkra þœtti brezkrar menningar
má með að vild í hugmyndafræSilegum rökræSum. Eins og vænta mátti
minnir lokaniSurstaSan á sönnun fyrir guSlegum uppruna því aS hugmynd-
irnar spretta hver af annarri eins og sértrúarmaSur sé aS halda siSaprédik-
un og hin guSlega hagkvæmnisútkoma úr öllu saman er sem hér segir: bar-
átta hins frjálsa heims gegn einræSi kommúnista. ÞaS er engin tilviljim aS
Popper beitir sömu aSferS í riti sínu The Open Society and its Enemies, en
í miklu ríkari mæli. Vandamálin og svörin viS þeim eru hin sömu. ÞaS eru
aSeins áherzlur og orSfæri sem er ólíkt. Tvíhyggja hins „neikvæSa“ og „já-
kvæSa“ frelsis er einnig til staSar hér sem „frjálst“ og „ófrjálst“ þjóSfélag.
Sem vænta má finnst hiS síSarnefnda í hreinræktaSastri mynd í „alræSisríkj-
um nútímans“ sem „aSeins eru einangruS fyrirbæri í hinni ævarandi baráttu
gegn frelsi og skynsemi“ — en hér er á ferSinni lögmál um mannlegt eSli sem
Popper hefur sézt yfir á einhvern dularfullan hátt þegar hann kom fram meS
hina hörSu sögulegu framvindu. Hann notar sögulega samstillingu af sama
tagi og Berlin: Platon, Aristoteles, Hegel og Marx eru allir fjandmenn hins
sama Frjálsa þjóSfélags. Þessar furSulegu hugmyndir áttu hug Poppers allan.
Rit hans, The Poverly of Historicism er tileinkaS „hinum ótölulega fjölda,
karla og kvenna af ýmsu þjóSerni og ýmissar trúar“ sem urSu fórnarlömb
„trúar fasista og kommúnista á hin ósveigjanlegu lögmál hinnar sögulegu
framvindu“. HvaSa heimspekingar hafa svo gerzt sekir um slíka söguhyggju?
Hér leiSir samstillingin til sömu fáránlegu niSurstöSunnar og hjá Berlin.
Miklum hluta þessa rits sem tileinkaS er fórnarlömbum fasismans og komm-
únismans er variS til árása á — John Stuart Mill. Þessi fáránlega beiting
rannsóknaraSferSarinnar ber vitni um algert merkingarleysi hugtaksins sjálfs.
Popper skilgreinir söguhyggju á eftirfarandi hátt: „MeS söguhyggju á ég viS
þá stefnu í félagsvísindum sem lítur á þaS sem meginmarkmiS sitt aS koma
meS forspár um hina sögulegu framvindu“. Hegel sem aS dómi Poppers er
sjálfur oddviti söguhyggjusinna vísaSi meS berum orSum á bug öllum for-
spám um framvindu sögunnar. Popper heldur því fram aS spásagnir þeirra
sem aShyllast söguhyggju feli í sér trú á alger söguleg lögmál þar sem vísinda-
legar spásagnir séu á hinn bóginn byggSar á þróunarmerkjum. AS sjálf-
sögSu lögSu þeir Marx og Lenín margsinnis á þaS áherzlu aS þeir fengjust
viS rannsóknir á þjóSfélagsþróuninni sjálfri, ekki á algildum lögmálum og
því væri ókleift aS koma meS sams konar forspár um framvindu sögunnar
og hægt væri aS koma meS í raunvísindagreinum. FáfræSi Poppers um fé-
lagsfræSi var jafn alger en hann var henni hlynntur sem mótvægi gegn sögu-
hyggjunni. Hin dáSa málsvörn hans fyrir einstaklingsbindingu rannsóknar-
67