Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Side 111

Um heimspekirit Brynjólfs Bjarnasonar
punktum tímarúmsins og hið hlutverulega horf hennar. ... Reyni maður að hugsa út fyrir
sjálfs sín takmörk, verður það engin raunhæf hugsun. Samt sem áður ásækir þessi hugsun
alla þá, sem af dýpstu alvöru reyna að gera sér grein fyrir tilverunni. ... Hugsun, sem í
rauninni verður ekki hugsuð í orðsins fullu merkingu, verður eigi að síður hugsunar-
nauðsyn.....
Er þetta þá nokkur hugsun, sem reynir að ná tökum á því, sem er utan þeirra tak-
marka, er mannlegri hugsun eru sett? í vissum skilningi er engin hugsun og allra sízt
heimspekileg hugsun möguleg, nema hún fari út fyrir takmörk sín. Vér hugsum og álykt-
um á grundvelli þeirrar þekkingar, sem reynsla vor veitir oss. Þessi reynsla á rót sína
að rekja til veruleika, sem er óháður oss sjálfum. Vér vitum að hann er til, það er frum-
forsenda þess, að vér getum hugsað og aflað oss þekkingar. ... Samt sem áður er þessi
reynsla ekki hlutveruleikinn, heldur reynsla vitundar vorrar. Þessi reynsla veitir oss
þannig vitneskju um það, sem er utan takmarka vitundar vorrar, enda þótt þessi vitn-
eskja sé sjálf annarrar veru en hlutveruleikinn, er hún veit.
Þekking vor vísar því með nokkrum hætti æfinlega út fyrir takmörk sín. Hugtök vor
um óendanleika í tíma og rúmi gera það sér í lagi. Þau eiga rót sína í endanlegri reynslu
vorri, því að í henni speglast óendanleikinn og eilífðin með nokkrum hætti. Hin takmark-
aða reynsla vor vísar út fyrir sjálfa sig, og sú vísun hefur sitt gildi jafnt fyrir það, að
vér getum aldrei gert oss fullgilda mynd af því, sem er annarrar veru en sá efniviður, er
myndin er gerð úr. Mörg hinna altækustu og sértækustu hugtaka vorra ná langt út fyrir
takmörk ímyndunaraflsins. Með tilstyrk þeirra getum vér náð skilningstökum á vissum
þáttum veruleikans, sem ímyndunaraflið getur ekki gert sér neina hluttæka mynd af.“
Á mörkum mannlegrar þekkingar, bls. 172-174.
Þannig varpar höfundur kastljósi hugans á viðfangsefnið með slíku afli,
að hið flókna og margslungna viðfangsefni verður skemmtilega ljóst. Útsýn-
ið víkkar, ný skynsvæði blasa við. Röksnilligáfan kastar ljósi sínu út yfir
takmörk rökskýringanna, á lítt rannsakanlega vegi sjálfsverunnar, þeirrar
sjálfsveru og alveru, sem áorka einu og öðru án þess að tilveruhorfin verði
rökskýrð með viðbrögðum hugsunarinnar.
Hugur höfundar er bjartur og máttugur, og höfundurinn hugsar af öllu
afli. Hlustar og rýnir af innstu þrá, þess vegna skynjar hann hið eilífa ljós
handan allra efnistjalda. Hann nær ótrúlegum skilningstökum á lögmáli ein-
ingarinnar. Því öflugra sem framlag einstaklingsins er til þess að skilja það
sem skiljanlegt er, því bjartari og framsýnni verða hugboð hans um tilvist
andans handan strangvísindalegra greininga. Skilningstök hugans á vissum
þáttum veruleikans, sem ímyndunaraflið getur ekki gert sér hluttæka mynd
af, er aðlöðunarhæfni hans að víðernum hinnar æðri skynjunar, sem aðrir
kjósa að nefna gagntakandi tilfinningalega sannfæringu fyrir einingu alls
sem er. En hvorttveggja er í eðli sínu huganin gegnum „skráargatið“, sýnin
gegnum „nálaraugað“. En hvað sem tilfinningalegri sannfæringu líður, þá
101