Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Síða 59

Sögukennsluskammdegid
grein Guðmundar Magnússonar um umritun Islandssögunnar og hugsað:
„Ja, undarlegt er þetta fólk, sem öllu vill breyta og brjóta niður gamlar
hefðir, hvað skyldi það nú taka sér fyrir hendur næst? — Jú, er lokið hefur
verið við að umrita íslandssöguna, liggur þá ekki beinast við að hefjast
handa við að umrita íslendingasögurnar?“ Síðan tekur Hildur dæmi um
nokkrar setningar í Gísla sögu Súrssonar sem ætla megi að þetta breyt-
ingagjarna fólk vildi umrita: „Oft hlýst illt af hjali kvenna . . .“, „eru oft
köld kvenna ráð“ og fleiri slíkar. Hildur segir að það hafi farið hrollur um
sig við tilhugsunina, og lái ég henni það ekki.
Misskilningur Hildar er fróðlegur. í hennar augum er íslandssaga ekki
fræði- eða kennslugrein heldur tiltekin bók, væntanlega sú bók sem hún
hefur lært með þessum titli. Að breyta henni er eins og að breyta sígildu
bókmenntaverki. En í raun og veru eru sjónarmið þeirra sem mega ekki
hugsa til þess að missa gömlu karlana og gömlu kennsluaðferðirnar og
gömlu staðreyndirnar í grundvallaratriðum hin sömu.
Órökstudd skoðun þarf ekki að vera órökstyðjanleg, og tilfinningarök
hafa vissulega sinn rétt í þessu máli. Söguþekking er hluti af þjóðmenningu
okkar, og þjóðmenning verður að vera að verulegu leyti sameign þjóðarinn-
ar. Þörfin á því birtist á margan hátt; einfaldast er kannski að benda á að
þekkt nöfn íslandssögunnar eru partur af orðaforða tungumálsins og hafa
flókna merkingu sem aðeins skilst ef sagan er þekkt. Ef við þekktum ekki
sögu Ingólfs Arnarsonar væru jafnóskiljanleg Minni Ingólfs eftir séra
Matthías, Reykjavíkurkvæði Einars Benediktssonar og kvæði Megasar um
óþarfa fundvísi Ingólfs. Ef Arni Oddsson gleymdist tapaðist okkur til
dæmis frábært kvæði eftir Snorra Hjartarson, líka vísun í svolítið skothent-
um brag eftir Kjartan Ragnarsson: „Við Kópavogssamninginn/komst við
einn gamlinginn,/karl felldi nokkur tár.“
En auðvitað losar þessi staðreynd okkur ekki við að hugsa og endurmeta
þann þekkingarforða í sögu sem við bjóðum börnum okkar. Þau efnisatriði
sem fastheldnu fólki þykja nú hin eina rétta íslandssaga munu hafa verið
valin á fyrstu áratugum alþýðuskóla á íslandi, á síðasta fjórðungi 19. aldar
og fyrsta fjórðungi hinnar 20. Síðan Islandssaga Jónasar Jónssonar kom
fyrst út, 1915 — 16, hefur úrskurður hans staðið um það tímabil sem hann
skrifaði um, frá landnámi til 1874, og kannski hefur hann fylgt fordæmi
eldri kennslubóka að verulegu leyti. Það væri algert undur ef efnisval
þessara aldamótamanna ætti við á íslandi nú eftir allt sem hér hefur gerst og
breyst síðan það var gert. Ekki þarf heldur lengi að leita til að komast að því
að þessi sögukennsluhefð er komin í algerar ógöngur. Um það eru barna-
kennarar og skólabörn venjulega á einu máli ef spurt er. Nýjasti vitnisburð-
urinn er ef til vill sá að enginn einasti starfandi grunnskólakennari, að
409