Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Page 111

um: ber sig saman við Viktoríu Engla-
drottningu.
Nú getur hver lesandi valið sér leiðir.
Gamla húsið stendur í miðju bragga-
hverfinu og er þannig einskonar höfuð-
virki eða höfuðborg þess smáríkis. Ibúar
hússins gegna leiðtogahlutverkum (sbr.
líka ráðherrafötin hans Tomma) en geta
þó afar lítið gert til að hjálpa öðrum. Því
það eru utanaðkomandi öfl — stundum
raunar erlend — sem ráða lífshlaupi
fólksins og löngunum. Þetta er aðeins
staðurinn „þar sem Djöflaeyjan rís“.
Nafn eyjunnar skýrist í samtali Badda
við ömmu sína seint í sögu: „Djöfla-
eyjan! sagði hann í símann“ — og fer
ekkert milli mála að þar á hann við
ísland.
En ekki skyldu menn ætlast til að allt
gangi upp og finna megi tákngildi í
hverri persónu, hverjum atburði. Því
eins og í öllum góðum táknrænum
sögum er veruleikaplanið rótfast, per-
sónur fyrst manneskjur, síðan tákn.
Að lyktum
Lesin táknrænum skilningi verður skáld-
sagan Þar sem djöflaeyjan rís að harm-
sögu heillar þjóðar sem týnir sjálfri sér í
lífsgæðakapphlaupi og vitfirringu nú-
tímans. En þessari harmsögu fylgir líka
mikið glens og grín.
Eitt er mannlýsingarnar sem áður var
minnst. Þrátt fyrir harmsögulegt hlut-
verk persóna eins og Línu og Tomma er
galsinn og skopið svo ofarlega í huga
höfundar að hann gleymir sér aldrei í
tragedíunni, og lesandi sveiflast fyrir
sína parta milli gráts og hláturs.
Annað er svo þeir stórkátlegu atburð-
ir sem verða. Má þá nefna heimsmet
kúluvarparans, Noregsferð Kárakappa,
stórbrotin fyllirí Badda og Grjóna — að
ekki sé talað um hjónabandssögu Dollí-
Umsagnir um bakur
ar og Grettis. Allt stuðlar þetta að því að
halda lesanda býsna vel við efnið.
Svo segja mér kunnugir að Einar
Kárason hafi lagt mjög mikla vinnu í
skáldsögu þá sem hér hefur verið á dag-
skrá. Nákvæmur lestur hefur sannfært
mig um að svo hljóti að hafa verið, og ég
hef líka sannfærst um að vinnan sú hefur
skilað árangri sem hver höfundur gæti
verið stoltur af.
í maí-júní 1984,
Heimir Pálsson
SKÁLDIÐ I FJÖRUNNI
Þórarinn Eldjárn hefur nokkra sérstöðu
meðal íslenskra rithöfunda; hann er
þjóðlegri en þeir yngri og húmor hans
og lífsviðhorf eru allólík því sem gerist
meðal hinna eldri — í verkum hans mæt-
ast straumar sem ekki er algengt að sjá
saman. Svo ólíkir sem jafnaldrar hans í
stéttinni eru, má kannski segja að þeir
eigi það sameiginlegt flestir að takast á
við sérvanda þeirrar kynslóðar sem ólst
upp í Reykjavík í kalda stríðinu; það er
bæði verið að endurskoða þá Sódómu-
Gómorru-mynd sem borgin hefur feng-
ið í íslenskum nútímabókmenntum og
að kortleggja þetta borgarsamfélag. Þór-
arinn Eldjárn er líka með hugann við
vanda nútímaíslendinga en lítur á hann
úr nokkuð annarri átt en aðrir, sér hann
í öðru samhengi. Hann er þjóðlegri.
Þjóðlegheit hans eru þó afar ólík þeim
sem við heyrum á kvöldvöku Ríkisút-
varpsins eða á 17. júní í ávarpi Fjallkon-
unnar. Með nokkrum einföldunum má
segja að hann hafi á ferli sínum reynt að
taka það úr bókmenntaarfi okkar íslend-
inga sem nýtast mætti í samtímanum;
hann berst gegn kapítalisma og fylgi-
kvillum hans og sækir vopnin í fortíð-
ina. Um leið er hann að leiðrétta opin-
461