Tímarit Máls og menningar - 01.05.1985, Page 11

Trönurnar fljúga
symbólismans. í skrifum sínum veltir hann mikið fyrir sér bókinni og
bókarforminu og sambandi þess við skáldverkið. Ljóð hans Un coup de dés
var hannað sérstaklega fyrir bókarformið og sett upp með misstóru letri,
orðunum skipað á síðurnar á nýstárlegan og algerlega óhefðbundinn hátt.
Það var þó ekki hugmynd Mallarmés um bókarformið sem slíkt sem hafði
áhrif á yngri ljóðskáld, heldur tilraunir hans með leturgerðir og uppsetn-
ingu. Marinetti og ítölsku fútúristarnir eiga Mallarmé að þakka form sitt
„parole in libertá“ og franska skáldið Guillaume Appollinaire og dadaistinn
Kurt Schwitters notuðu nýstárlega uppsetningu ljóða sinna í sjónrænum
tilgangi. Appollinaire bjó til myndir með textanum, en Schwitters vann
einnig meó hljóð og bjó til frumsonnettur sem hann kallaði og eru frægar að
endemum. Á þessum tíma höfðu skáldin eða myndlistarmennirnir hinsveg-
ar lítil bein afskipti af bókarforminu sem slíku, þó að gefin væru út ósköpin
öll af yfirlýsingum og stefnuskrárpésum, dreifiritum ýmisskonar og mynd-
listarmenn hafi ekki legið á liði sínu við að myndskreyta þessi rit.
Á sjötta og þó einkum sjöunda áratugnum tóku myndlistarmenn hins
vegar að gefa bókinni meiri gaum og nota hana sem sjálfstæðan listmiðil.
Margir þættir stuðluðu að þessari þróun. Má þar nefna framfarir í prent-
tækni, aukinn fjölda vasabrotsbóka og listaverkabóka ýmisskonar. Mestu
skipti þó að þarna var á ferðinni ný tegund af listmiðlun: eftirprentanir í lit
og útskýringar á verkum og listasögu, hvort tveggja í handhægu formi sem
færði listina út fyrir sýningarsalina og nær almenningi og höfðaði til breiðari
hóps en áður. En það var ekki eingöngu möguleikinn á að dreifa eftirprent-
unum af verkum og útlistunum á innihaldi þeirra sem höfðaði til myndlist-
armanna, heldur möguleikinn á að nota bókina sem sjálfstæðan listmiðil.
Greina má nokkra þætti sem mótuðu þessa afstöðu.
I fyrsta lagi má nefna almenna viðleitni listamanna á þessum árum til þess
að sniðganga hefðbundnar listgreinar eða að minnsta kosti breyta þeim og
útfæra í leit að nýjum tjáningarformum og nýrri tækni við listsköpun.
Verkin voru gjarnan hugsuð og síðan flutt eins og tónverk eða leikverk,
hvort heldur í hlut áttu uppákomur, viðburðir eða gjörningar. Slík verk var
ókleift að sýna á venjulegum sýningum, en listamenn tóku ljósmyndir af
flutningi þeirra eða skráðu heimildir um þau á annan hátt. Heimildunum
var oft safnað saman í bækur sem gegndu þá tvennskonar hlutverki, bæði
sem heimildir um verkin og eins sem kynning á þeim. Jafnframt unnu
myndlistarmenn mikið með texta og ljósmyndir og lá beint við að koma
slíkum verkum á framfæri í bókum og tímaritum. A þennan hátt komust
listamenn hjá því að verk þeirra yrðu einstök og bundin einum, ákveðnum
stað: verkin mátti flytja eða fjölfalda eins oft og í eins stóru upplagi og þurfa
þótti. Þar með breyttist dreifing listarinnar verulega.
145