Tímarit Máls og menningar - 01.05.1985, Qupperneq 45

Ilmur af nafni rósarinnar
sé reyndar enginn Guð til og því síður Guð sem hugsar verurnar í heiminum
í eitt skipti fyrir öll; eigi að síður séu til náttúrulögmál og raunar sé veröldin
í stöðugri þróun, þar sem eitt stig feli það næsta í sér; þrátt fyrir allt sé
veröldin ein skiljanleg heild. Ockham hefði talið þessa skoðun gefa sér
rakalaust að eitthvert innra samband sé milli þrepa þróunarinnar. Hann
meinar það sem hann segir: að það sé ekkert nauðsynlegt samband milli þess
sem við köllum orsök og þess sem við köllum afleiðingu.
Heimspekikerfi Vilhjálms af Ockham er sjálfu sér samkvæmt. Það er
hugsað af feikilegri skarpskyggni, en er í rauninni einfalt. Það býr yfir ein-
hverri annarlegri fegurð, kannski vegna þess að allt virðist ganga upp — ef
við erum tilbúin að sætta okkur við að gangur veraldarinnar sé óskýranlegur
hverja andrá.
Tilvísanir og athugasemdir
Þeir samstarfsmenn mínir og vinir Gunnar Harðarson, Páll Skúlason og Þorsteinn
Gylfason og Hjördís Hákonardóttir borgardómari hafa lesið fyrri gerð þessarar
ritsmíðar og gefið mér margar góðar ábendingar. Sigurður Pétursson dósent var mér
einnig einkar hjálplegur. Kann ég öllu þessu fólki bestu þakkir.
1. Umberto Eco, II nome della rosa (Milano, 1981); íslensk þýðing gerð af Thor
Vilhjálmssyni: Nafn Rósarinnar (Svart á hvítu, Reykjavík, 1984).
2. The Name of the Rose, ensk þýðing gerð af William Weaver (London, 1983).
3. Umberto Eco, „Det finst inga rose“, Syn og segn 3, 1984, bls. 261. Hér er um að
ræða stytta norska gerð af einhverju sem Eco hefur látið frá sér fara um sjálfan sig
og Nafn rósarinnar. Ekki kemur fram hvar það hefur upphaflega birst eða
hvenær.
4. Brunellus var stundum hestur, stundum asni og stundum jafnvel múldýr að ég
hygg. Abelard var eins farið og Buridan sem var í þann veginn að verða rektor í
París þegar Vilhjálmur og Adso koma í klaustrið (sjá bls. 28): honum kom varla
önnur skepna í hug, þegar hann þurfti að taka dæmi af skepnu i málheimspeki
sinni. En Brunellus hans var asni. Margir aðrir heimspekingar virtust enga aðra
skepnu þekkja. Þyrftu þeir hins vegar á manni að halda varð Sókrates langoftast
fyrir valinu.
5. Peter Ahelards philosophische Schriften. I. Die Logica „ingredientibus", I. Die
Glossen zu Porphyrius, Dr. Bernhard Geyer annaðist útgáfuna (Múnster, 1919),
bls. 7.
6. Sama rit, bls. 29—30.
7. „Det finst inga rose“, bls. 261.
8. Sama rit, bls. 261—262.
179