Tímarit Máls og menningar - 01.05.1985, Qupperneq 77

George Mackay Brown
Þessi notkun sögulegra andstæðna er einnig árangursrík í skáldsögunni
Greenvoe sem segir frá örfáum dögum á smáeyjunni Hellya í Orkneyjum
rétt áður en hún er lögð undir kjarnorkuvarnaráætlunina „Black Star“. Á
hverju kvöldi les atvinnulausi fiskimaðurinn Skarf sína útgáfu af sögu
eyjunnar á litlum hótelbar. Stór hluti þessarar sögu fjallar um landnám
norrænna víkinga á Hellya, einkum þó Þorvalds nokkurs Harvest-Happy
(uppskeru-glaða) sem dó úr hungri á miðri föstu þótt hvalur lægi í
flæðarmálinu, vegna þess að kirkjan gat ekki ákveðið hvort hvalshold væri
kjöt eða fiskur! Því miður eru flestir áheyrendur Skarfs gjörsamlega ókunn-
ugir sögu sinnar eigin eyju. „Eg hafði ekki hugmynd um að svona nokkuð
hefði gerst hér á Hellya,“ segir eigandi hótelsins við Skarf.6 En þetta aftrar
honum ekki frá því að leyfa að hótelið sé rifið, gegn „ríflegum skaðabót-
um.“ 7 George Mackay Brown notar þannig frásögn Skarfs af hinni auðugu
og atburðaríku fortíð Hellya, rétt áður en öll eyjan er lögð í eyði, til að
undirstrika þann harmleik og það umrót tilfinninganna sem kaldrifjuð
gjöreyðing aldagamals samfélags er.
Því miður á sumt af gagnrýninni sem beinst hefur að meðferð Mackays
Brown á sögunni við rök að styðjast, sérstaklega í þeim verkum hans sem
setja má í þriðja flokkinn undir heitinu norrœnn efnividur notaður í
trúarboðskap. Mikilvægt dæmi um þetta er ljóðabálkurinn Fisbermen with
Ploughs (1979). Hann hefst á upphaflegu landnámi Orkneyja í Rackwick og
honum lýkur á eyðingu byggðar og síðan nýju landnámi eftir kjarnorku-
styrjöld. Þarna birtist í ljóðformi skorinorð yfirlýsing Mackays Brown um
þá trú sína að tengslin við náttúruna séu manninum knýjandi nauðsyn; um
trúna á samsvörun milli ártíðahrings í landbúnaði og píslargöngu Krists,
milli dauða og lífs. Allt kemur þetta fram í því hve oft hann notar myndina:
„plæging — sáning — uppskera — brauð og öl.“ Ljóðabálkurinn tekur á
mörgum atriðum í sögu Orkneyja frá því á 9. öld og fram til áætlaðrar
kjarnorkustyrjaldar í náinni framtíð, og opinberar ljóslega svartsýnina sem
ræður viðhorfi Mackays Brown til örlaga mannkyns. Fornnorræni efnivið-
urinn í þessu verki nær til þrettán ljóða, eða fjórðungs ljóðanna. En þar sem
Mackay Brown notar hér sögu víkingatímans til að spá fyrir um örlög
mannsins þá eru ljóðin ekki nándar nærri eins kraftmikil og sum þeirra sem
hér hefur verið minnst á. Einstakar línur búa yfir miklum stílrænum töfrum
en heildin veldur vonbrigðum því hinar norrænu persónur eru hér ekki
skapaðar ljóslifandi úr persónum sögunnar, heldur myndhverfð orð í
stílfærðum brotum sem eru að sligast undan þunga myndmáls og táknsæis.
Alvarlegasta gallann í prósaverkunum af þessari gerð er að öllum líkind-
um að finna í smásögunni „The Fires of Christmas“ (Hawkfall, 1974). Þar
endursegir Mackay Brown söguna af tveimur morðum úr Orkneyingasögu,
211