Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Síða 52

Tímarit Máls og menningar
ast á ást og einsemd. Oft eru þetta augnabliksmyndir af óskilgreindri skilnaðar-
stund — þar er eins og „saga“ nái ekki utan um þau öfl sem tengjast ástinni og
einsemdinni. Ástin er leit í þessum textum, en leit mannsins færir hann líka
burt fráástinni. Þessi togstreita hefur gengið í gegnum öll verk Thors og sést til
dæmis glöggt í Tumleikhúsinu þar sem förumaður Thors á hvað eftir annað ástar-
fundi og samtöl við konu nokkra, en finnur sig sífellt knúinn til að halda einn
áfram ferðinni upp í turninn. Turninn er reðurtákn, „fallískt" tákn karlmennsk-
unnar, sem og markmið þeirrar leitar sem í ferð mannsins felst og knýr hann til
einsemdar. Verkið má jafnframt skoða sem uppgjör við karlhlutverk.8’
Ég held að nú megi endurskoða þá tilvistarstefnu sem fyrstu verk Thors
kunna að virðast aðhyllast. Bókmenntafræðingar sem aðrir hafa hneigst til að sjá
í existensíalismanum túlkun sammannlegrar og algildrar reynslu óháða sögu-
legum aðstæðum. En þessi verk Thors staðfesta að mínu mati það sem sífellt er
að koma betur í ljós: sú lífskreppa sem existensíalisminn beinir athygli að er ekki
síst kreppa karlamenningar. Tjáning slíkrar kreppu sýnir þá jafnframt viðbrögð
við tilteknu sögulegu ástandi. Það wwfélag sem við fæðumst í er karl\eldi og
það mótar að sjálfsögðu þann merkingarheim sem við hrærumst í, sem aftur
markar ríkjandi hugmyndafræði, tungumálið og þau boðskipti sem fara fram á
því. Módernismi er framar öðru uppreisn gegn því tungumáli sem liggur til
grundvallar ríkjandi samfélagsboðskiptum og þá má jafnframt segja að hann
boði kreppu þess samfélags þar sem karlmaðurinn situr fyrir miðju og hefur yfir-
sýn úr hásæti yfir veldi sitt.91 Þetta er raunar meginatriði í myndinni af módern-
ismanum sem við sjáum í hinum mikilvægu kenningum Juliu Kristevu sem ég
minntist á áðan og mun víkja nánar að hér seinna.
Maðurinn sem er á eirðarlausri Ódysseifsferð í verkum Thors, þessi nafnlausi
„hann,“ er karlmaður sem hefur týnt hlutverki sínu, merkingu sinni og mið-
stöðu, án þess að hafa fundið annars konar jafnvægi. Nafnleysi hans helgast af
því að hann er dottinn af þeim snaga sem samfélagið merkti honum. Hann hrjá-
ist þó af sektarkennd vegna þess að hann er ófær um að deila ást sinni á ferð og
flugi, en jafnframt er ferðin þó leir að þeirri ást og samveru sem spornað getur
gegn hrörnun þeirri, doða og dauðakennd sem hann finnur gagntaka sig. í þess-
um skilningi held ég að skáldverk Thors séu öll, og ekki síst hinar miklu skáld-
sögur hans, ástarsögur — þau fjalla um lífskraft Erosar er felst í þeim dauðateygj-
um sem lífið kann að virðast.
En jafnframt eru þessi verk karlabókmenntir sem settar eru til höfuðs karl-
veldi. Tilhöfuðs finnst mér raunar mjög viðeigandi orðalag hér, því karlinn hefur
í þessum verkum glatað hlutverki sínu sem höfuð tilverunnar. Það sem gerist í
einni mögnuðustu sögunni í fyrstu bók Thors er á vissan hátt táknrænt fyrir
hlutskipti karlsins. Sagan hefst svo, og munu eflaust ýmsir kannast við fyrir-
myndina úr Biblíunni:
314
N.