Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Síða 54

Tímarit Máls og menningar
og ætlar að flæða yfir hitt sem er, þá kennir hann hættunnar og flýtir sér að forða
sér úr fortíðinni frá morgni þessa dags.“l3>
Þetta atferli vitundarinnar, sem skýrir að nokkru „hegðun" textans í verkum
Thors, minnir mig á þau orð frönsku skáldkonunnar Nathalie Sarraute að í verk-
um sínum leitist hún við að koma á framfæri þeim óskilgreinanlegu hræringum
sem eiga sér stað við útjaðra vitundarinnar. Þessar hræringar eru í fyrstu orðlaus-
ar en leita svo fram í myndum sem kunna að kalla fram jafngildar kenndir með
lesandanum.141 Áður en ég vík nánar að birtingarmyndum vitundarinnar í texta
Thors langar mig að tengja þær nokkrum fræðikenningum um textatilurð í bók-
menntum.
SagnagerS og sundurlyndi textans
Algengt er að rætt sé um módernisma sem andstöðu realisma eða raunsæis-
hefðar, iðulega án þess að velta fyrir sér þeim ólíku miðlunarleiðum sem liggja
til grundvallar þessum „stefnum.“ Hver er til að mynda þessi „ytri veruleiki"
sem við tölum stundum um að raunsæisbókmenntir „endurspegli"? Það sem við
meðtökum er miðluð mynd þessa veruleika, ekki veruleikinn „sjálfur." Eins og
bandaríski bókmenntafræðingurinn Fredric Jameson bendir á, þá er þetta „sjálf‘
veruleikans, sú „saga“ sem við teljum okkur skynja að baki hlutum og atburðum
í veröldinni, ekki texti og því ekkisaga í þeirri merkingu sem við leggjum yfir-
leitt í orðið þegar við tölum til dæmis um viðfangsefni sagnfræði. En á hitt er að
líta að við getum ekki eignast aðgang að þessari sögu — sem Lacan kallar „raun-
veru“ en mætti jafnvel bara kalla „líf' — nema í texta og þá oftast í sögu (í merk-
ingunni „frásögn“).n>
í textagerð og þá öðru fremur í sagnagerð (að meðtöldu því sem sagnfræðingar
nefna sagnaritun) felst ekki endurspeglun heimsins heldur viðleitni okkar til að
túlka heiminn - og um leið okkur sjálf. Eins og kemur fram í eftirfarandi máli
mínu má hér sjá hliðstæðu og tengsl þessa „ytri" veruleika, sem við getum ekki
kynnst í „sjálfum" sér, og „innri“ veruleika okkar — undirvitundarinnar — sem
við gerum okkur ekki heldur grein fyrir nema í yfirfærðum myndum.
En slík sagnagerð er líka nátengd hugmyndafræði, þeim ríkjandi hugmynd-
um eða „samkomulagi" um veruleikann sem eru undirstaða félagskerfis og
merkingarheims. Það samkomulag um veruleikann sem gerir okkur kleift að
eiga að því er virðist sjálfvirk boðskipti byggist líka á viðtekinni stöðu sjálfsins,
„súbjektsins", í þeim merkingarheimi. Sjálfið er álitið miðlægt í þeim heimi og
hefur „tök“ á merkingunni og er þar með í ákveðinni valdaafstöðu gagnvart
tungumálinu. Þetta skýrir hversvegna femínískir sálgreinendur og bókmennta-
316