Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Page 57

„Er ekki nóg að lífið sé flókið?"
merkingu, en draga hanasvo í efa, breyta henni, eða árétta hana uns hún er orðin
eitthvaðannað. „Hugsunin myndbreytti sviðinu," segir í Ópi hjöllunnar (121), en
þessari hugsun er ekki alltafsjálfrátt; merkingarvægið innan sögunnar er óáreið-
anlegt eins og bent var á hér að framan, smáatriði verða umsvifamiklar myndir
og sögusviðið virðist allt breytingum undirorpið.
Þetta er svo ekki síst vegna þess að vitundin sem miðlar textanum er ekki
heilsteypt og sjálf-stæð samkvæmt ríkjandi hugmyndum um veruleikaskynjun.
Þessa vitundarástands má oft sjá stað í persónum verkanna. Undir sögulok í
Fljótt fljótt sagði fuglinn verður ekki betur séð en persónan sem nefnd er „hann“ sé
einskonar samsett vitund verksins, sem ekki er heil þegar hann er „einn": „Nú
var ég einn. . . En mig vantaði hinn sem var líka ég og ég gat ekki fyllt eyðu
hans með myndum heimsins og fólkinu og straumi farartækjanna ..." l8).En
hann verður einnig að gæta sín að missa ekki tökin á „annarleika" sínum, því þá
getur hann margklofnað og tæst: „Nú hækkuðu raddirnar en þær voru margar
saman, og ég heyrði bara slitur úr ýmsum ræðum og náði engu heilu ..."
(271). Hann hættir sífellt á að vera „sá sem er á riminni með óm tveggja skyn-
deilda og nær ekki að gera sér brú heldur liggur tætturá markalínunni og klofn-
ar. Ætli verði þá að drepa þá deild í honum sem hafði sýn og heyrn inn á ókort-
lagða svæðið ..." (265). í Ópi bjöllunnar kemur fram sami
. . . óttinn við að skera þannig í sjálfan sig og, og fara þannig með sundrandi sjón-
hugsun inn í sinn eigin líkama, í bein sín og vefi, sundra þannig empírískum skilningi
á sjálfum sér sem þurfti að vera heill til að rísa undir því að mæta veröldinni umhverfis.
(21)
Þessi sundrandi hugsun — sem ekki er sjálfrátt, vegna þess að hún er háð
óstýrilátum hvötum er sífellt leitast við að sprengja af sér bönd hins empíríska
skilnings — er vitundareinkenni hins rásandi sjálfs. Með þessu hugtaki vil ég
leggja áherslu á þær hvatir og þrá sjálfsins sem valda rás þess eða ferð, ýmist um
heim verksins eða æ nær einstökum hlutum hans í endalausri grannskoðun, en
jafnframt benda á það hvernig sjálfið á það til að rása til og frá, hrökkva eftir til-
fallandi tengslum yfir í nýjar hugleiðingar, aðrar myndir og taka sjálft breyting-
um um leið. En í báðum tilfellum er sjálfið í leit að útrás hvata og þrár úr höftum
umhverfis.
Hugtakið „rásandi sjálf' er til orðið með hliðsjón af kenningum Juliu Krist-
evu um átök tvenns konar merkingar í tungumálinu, annars vegar semíótískrar
en hins vegar symbólskrar.191 Raunar er ekki rétt að kenna þá fyrrnefndu við
„merkingu", heldur frekar við eins konar merkingarwod«, því að hún er nátengd
því flotkennda, ósjálfráða og margbreytilega ástandi sem einkennir þroskastig
barna áður en skynjun þeirra losnar frá líkama móðurinnar og áður en hvatir
þeirra og líkamsnautn hnitast í kynhvöt.
319