Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Page 61

„Er ekki nóg að lífið sé flókið?"
fleygja frá okkur sakamálaformúlunum sem ónýtum táknkerfum. í fyrsta lagi
reynist þetta sakamál einungis vera í baksviði og fortíð sögunnar, og í öðru lagi
er þetta ekki einu sinni „sönn“ mynd af atburðinum, heldur heilaspuni skáldsins
sem nú er sýslumaður og gegnir hlutverki dómara í blóðskammarmáli.
En þetta ódæði er samt birtingarmynd „lögmálsins" sem ríkir í karlveldis-
samfélagi. í þessum upphafskafla „drepur" sýslumaðurinn konuna á „sinn“ hátt;
hann kæfir hana ekki með vettlingi eins og morðinginn gerði samkvæmt mál-
skjölum, heldur drekkir henni í ánni, sem er þó á sinn hátt tákn hinnar semíó-
tísku móðu, breytileikans, flæðandi frjósemi. í draumi seinna í bókinni sér
sýslumaður konu fljóta í vatni og mann setjast á háan kvið hennar og róa þannig
„áfram í hásæti sínu . . .“26) Þegar þessi Ófelía freistar þess að líta upp heldur
hann höfði hennar undir vatnsborðinu. Má ef til vill sjá hér sambúð „karl-
mennsku" og „kvenleika"? Er þetta hið karlmannlega sjálf sýslumannsins að
þrýsta „kvenlegum" eigindum skáldsins í sér undir yfirborðið, bæla það í undir-
vitund?
Það eru raunar fjölmörg dæmi um ofbeldi karla í sögunni, ruddaskap sem
bitnar á konum, og ekki síst ofbeldi feðra. „Ég veit ekki hver faðir minn er“ (24),
segir ástkona Ásmundar skálds og sýslumanns; ástæðan er sú að hann var ókunn-
ur karl sem hafði nauðgað móður hennar og aldrei náðst. Kona sú sem sýslumað-
ur dæmir hafði eignast barn með bónda sem nauðgaði henni og notaði síðan lík-
ama hennar uns hún var orðin vön því.
Þáttur karla í lífssköpun jafnt sem valdastaða þeirra virðast iðulega leita fram í
ofbeldi. Það er því ekki úr vegi að skáldið Ásmundur hugsi: „Hver er faðir
rninn?" (104). Faðir hans brýnir fyrir honum að dæma af „óbilaðri rökvísi, óháð-
ur alls.“ „Þetta vil ég brýna fyrir þér, og má hér engin sveimhygli eða skálda-
grillur um það losa. Alit byggist á röggseminni og festu með ótillátsemi hins
kristilega yfirvalds sem ekki má dragast niður né lúta að mannlegri smæð.“ (92)
Sýslumaður axlar þetta hlutverk; honum er ætlað að fá þetta mál til að ganga í
samræmi við lög, hið óbilandi táknkerfi. Að dæma um líf annarrar mannveru er
efsta stig hinnar symbólsku merkingar, hið endanlega „föðurlega" vald yfir
merkingunni. Sakakonunni finnst dómarinn vera „einsog fulltrúi almættisins"
(174) og í strangleika svipar honum til hins harðaguðs gamla testamentisins, öf-
ugt við sjálfan prestinn á staðnum.
Dómarinn er fulltrúi og faðirþess merkingarheims sem ríkir í samfélagi sög-
unnar. Hann er þar af leiðandi andstæða þeirrar semíótísku móðu, þar sem
krauma órökvísar hvatir, líkamsnautnir og ástarþrá, og þess rásandi sjálfs sem ég
hef fjallað um. Ég minni á að samkvæmt kenningum Kristevu er það ávallt
ákxrt sjálf, og leitar iðulega fram á mjög villtan hátt, jafnvel í sifjaspelli eins og
því sem á sér stað í ástarsambandi systkinanna í sögunni.2 1
En dómur sýslumanns beinist líka gegn honum sjálfum. í iaufskálaþáttunum
323