Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Qupperneq 70

Tímarit Máls og menningar
Að Romain Rolland skuli neita því að Jóhann-Kristófer sé skáldsaga er lýsandi
dæmi um lítið álit rithöfunda á þessari bókmenntategund. Þeir fundu að breyttir
tímar kölluðu á nýja tegund af skáldsögu. Ljóðinu hafði tekist að laga sig að ver-
öld nútímans með symbólismanum, en um leið hafði það flúið upp í fílabeins-
turn. Skáldsagan, sem ævinlega hlýtur að fjalla um fólk og samfélag þess var ef til
vill of nátengd raunveruleikanum til að geta forðast hann, og því þurfti hún lengri
aðlögunartíma, hún þurfti að finna nýja leið til að nálgast raunveruleikann.
Stríðsárin 1914—1918 og þó sérstaklega eftirstríðsárin áttu eftir að breyta við-
horfi rithöfunda til skáldsögunnar og hefja hana aftur til vegs og virðingar. í byrj-
un aldar er smám saman hætt að tala um að þessi bókmenntategund sé orðin úrelt.
Fyrsta vísi þessarar viðhorfsbreytingar má reyndar merkja fyrir stríð, og árið 1913,
sem var merkilegt ár í hugmynda- og listasögu Vesturlanda, komu út nokkrar
skáldsögur sem má telja tímamótaverk. Þar skal fyrst telja Le Grand-Meaulnes
(Stóri-Meaulnes) eftir Alain-Fournier (1886—1914), en hún er bæði ljóðræn og
dularfull ævintýrasaga og eins konar vígslusaga unglings. Hún var nýjung hvað
snerti óvenjulegt andrúmsloft sem í henni ríkti, svo helst mátti líkja við draum.
Jean Barois eftir Roger Martin du Gard (1881—1958) var byggð á Dreyfusarmálinu
en var samt alls ekki söguleg skáldsaga, heldur þrjúhundruð og fimmtíu síður af
samtölum, en slíkt hafði aldrei sést í skáldsögu áður. André Gide sem þá var orð-
inn viðurkenndur höfundur og einn að útgefendum tímaritsins La Nouvelle Revue
fran^aise, virtasta bókmenntatímaritsins á þessum árum, sendi frá sér Les Caves du
Vatican (Kjallari Vatíkansins). Hana má telja til skáldsögu enda þótt höfundur
hafi gert að yfirskrift hennar „ceci n’est past un roman" („þetta er ekki skáld-
saga“). Enginn ákveðinn söguþráður er í bókinni og sjónarhorn sögumanns breyt-
ist oft, persónurnar eru einkennilega sjálfstæðar, allt gerir þetta Les Caves du Va-
tican að framúrstefnuverki. En merkasti viðburðurinn í sögu franskrar skáld-
sagnagerðar árið 1913 - þó enginn vissi það þá - var útkoma bókarinnar Du cotéde
chez Suwin (Swanns megin) eftir Marcel Proust. Það var ekki fyrr en eftir stríðið
sem Proust öðlaðist viðurkenningu sem rithöfundur.
Umræða um skáldsöguna svo og skáldsagnagerð lagðist að mestu af í stríðinu
og þegar því lauk var margt orðið breytt. Þó Frakkland ætti að heita sigurvegari
hafði það ekki síður farið illa út úr stríðinu en Þýskaland, mannfall hafði orðið
meira í liði Frakka (1 milljón og 500 þúsund látnir, 700 þús. særðir). Ur stétt rit-
höfunda einni Iétust u.þ.b. 350 manns í stríðinu eða af sárum sem þeir höfðu
fengið þar. Hinn ungi og efnilegi Alain-Fournier fékk til dæmis aldrei tækifæri
til að skrifa aðra skáldsögu en Le Grand-Meaulnes, hann féll á fyrstu dögum stríðs-
ins. Skáldið Apollinaire lést rétt eftir stríðið úr spönsku veikinni enda mjög illa
farinn eftir sár sem hann hlaut í því. Nokkrir eldri rithöfundar dóu upp úr 1920,
bæði Anatole France (1844—1924), Pierre Loti og Maurice Barrés. Ungir höfundar
höfðu því töluvert svigrúm til að athafna sig.
X
332