Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Qupperneq 76

Tímarit Máls og menningar
sjálfan sig og sinn innsta hring að yrkisefni, gerðist allt í einu baráttumaður
gegn fasisma og nýlendustefnu. Og eftir því sem lengra leið á fjórða áratuginn,
varð erfiðara að vera afstöðulaus, annaðhvort urðu menn að vera með eða á móti
fasistahreyfingunum.
En stjórnmálaskoðanir þessara ungu rithöfunda voru misjafnar þó allir hefðu
þeir vantrú á ríkjandi þjóðskipulagi. Sumir eru helteknir algjörri bölsýni. Voya-
ge au bout de la nuit (Ferð í ystu myrkur, 1932) eftir Louis-Ferdinand Destouches
sem kallaði sig Céline (1894—1961) er píkaresk saga um mann sem er dæmigerð
andhetja, huglaus og öfundsjúkur. Hann tekurþátt í stríðinu 1914—1918, þvæl-
ist til Afríku og kynnist þar nýlendulífinu; til Ameríku þar sem hann vinnur í
stórri verksmiðju og endar svo sem læknir í úthverfi Parísarborgar. Á ferðum
sínum sér hann ekkert nema ömurlegustu hliðar mannlífsins hvert sem hann lít-
ur, bæði siðferðilega og félagslega séð. Það merkilegasta við bókina er málið á
henni, því hún er öll skrifuð á slangurblönduðu talmáli almennings með óreglu-
legri setningaskipan, ogþað gerir háðið og níhílismann í henni enn átakanlegri.
Höfundurinn virðist vera að segja okkur að engin undankomuleið sé til, ekkert
geti breytt þessari vonlausu veröld og lífið sé í raun og sannleika fáránlegt. Sjálf-
ur lét hann glepjast af kenningum fasista, ef til vill vegna óstjórnlegs gyðinga-
haturs sem hann var haldinn. Fasisminn heillaði líka annan ungan rithöfund
sem var haldinn vantrú á föðurland sitt, Pierre Drieu La Rochelle (1893—1945).
Hann velti mjög fyrir sér möguleikum rithöfundar til að hafaáhrifásamtíð sína.
Sjálfur var hann lengi óákveðinn í stjórnmálaskoðunum, og lýsir því til dæmis í
sögunni Gilles (1939). Á stríðsárunum varð hann samstarfsmaður þýska her-
námsliðsins og endaði ævi sína með því að fremja sjálfsmorð árið 1945.
Flestir ungu rithöfundanna reyndu þó að sannfæra lesanda um að maðurinn
hefur tækifæri til að brjótast út úr sínu ömurlega hlutskipti og gefa lífinu til-
gang. Persónur í bókum þeirra eru gjarnan dugmiklar hetjur sem fórna sér fyrir
aðra eða betri heim. Antoine de Saint-Exupéry (1900-1945) segir í sínum bók-
um frá erfiðu og áhættusömu starfi póstflugmanna á millistríðsárunum og því
sem þeir lögðu á sig til að sameina mennina. André Malraux lýsir mönnum sem
standa frammi fýrir ótrúlega erfiðum ákvörðunum og þurfa á öllu sínu hugrekki
og viljastyrk að halda. Sú spurning sem liggur að baki flestra hans skáldsagna er
þessi: Hvernig getur maðurinn gefið lífinu tilgang í guðlausum heimi? Svarið
er: með því að tefla djarft, hætta lífi sínu og deyja ef nauðsynlegt er. Hetju-
dauðinn gefur lífinu gildi. Þannig gefur Katow í La Condition humaine (Hlut-
skipti manns, 1933), ungum piltum eina blásýruhylkið sem hann á og hefði get-
að bjargað honum frá pyntingum áður en hann yrði tekinn af lífi.M> Malraux lét
sér reyndar ekki nægja að skrifa um hetjudáðir heldur vildi upplifa hlutina sjálf-
ur, tók virkan þátt í mannkynssögunni, barðist meðal annars við hlið lýðveldis-
sinna í Spánarstríðinu árið 1936-1937 og skrifaði um leið bók og gerði kvik-
338