Tímarit Máls og menningar - 01.02.1989, Blaðsíða 20

Tímarit Máls og menningar
honum sjálfum komið, því síður eru þar rökræður um hví ein kenning megi
þykja annarri betri (nema ein myrk á bls. 355). Ekki hafa þó allar þessar túlk-
anir verið samhljóða, skipti engu máli hvað úr þeim var valið og með hvaða
rökum? Ef ekki, þyrfti þá að taka það fram og skýra. Ennfremur segist Matthí-
as styðjast við rannsóknir Davids Lodge á merkingarháttum í nútímaskáldsög-
um, en sín greining sé að mörgu leyti frábrugðin hans „eins og gengur". Af
hverju segir Matthías ekki í hverju hann víki frá fyrirmynd sinni og hvers-
vegna? Það hlýtur að skipta máli. Þegar hér er komið líður undirrituðum les-
anda eins og hann sé kominn í fornfrægan reyfara, með bundið fyrir augun, í
vagni á leið að hitta höfuðpaurinn. En bókmenntatúlkun á ekki að höfða til
trúnaðartrausts lesenda, heldur til skilnings þeirra. Þessi einstefna kann enn-
fremur að vera ein ástæða þess hve myrk greinin er og afstrakt, ólíkt t.d. stíl
Dagnýjar. Hefði Matthías tekist á við aðrar túlkanir, hefði það væntanlega leitt
hann til að vera skýrmæltari, þó ekki nema af því hve ljós t.d. grein Peter Hall-
berg er (í TMM 1972). Þetta tengist því líka hve fljótt er farið yfir sögu sums-
staðar, og koma þá í meira lagi hæpnar staðhæfingar, svo sem: „I seinustu ljóð-
um Steingríms Thorsteinssonar birta myndhvörf til dæmis neikvæða samsvör-
un vitundar og heims. Þeim virðist stefnt gegn rómantískri heimsmynd: þeirri
trú að formgerðir hins mannlega, náttúrlega og guðlega deili örlögum." (bls.
357). En rökin fyrir þessu er vísa sem er fullkomlega í stíl Heines, sem Jónas
Hallgrímsson stældi í árdaga rómantíkur! Jafnvel þá var sannarlega ekkert nýtt
að sýna náttúruna sem háskalega, óhugnanlega. Enda dregur Matthías í land í
næstu málsgrein; „hin yfirskilvitlega samverund er enn fyrir hendi, neikvæð að
vísu og kannski óorðanleg".
Andri Thorsson hefur rakið hér í TMM hve einhliða túlkun Helgu Kress er á
Tímaþjófnum Steinunnar Sigurðardóttur. Skal engu við það bætt hér, en hætt
er við að ýmsir limir dansi eftir því höfði. Það sýndist mér t.d. um frægt erindi
Soffíu Birgisdóttur, „Fossafans" (Mbl. 25. okt. og 1. nóv. 1987). Nú er e.t.v.
ekki ástæða til að taka mjög hátíðlega erindi, sem kann að hafa verið flutt í
gamni, fullt eins mikið og í alvöru. En það er þó dæmigert fyrir þá aðferð sem
hér hefur verið rædd, að telja að lýsingar fossa í íslenskum bókmenntaverkum
tákni fyrst og fremst bældan eða dulinn losta. Þetta getur vissulega staðist um
ýmsar þeirra löngu klausna sem Soffía birtir. En ólíkt hefði hún sannfært mann
betur um það, hefði hún hugað að öðrum túlkunarmöguleikum, og fært rök að
því að þessi ætti best við. Vitaskuld var áður alkunna, að náttúrulýsingar í
skáldverkum eiga ekki síst að lýsa hugarástandi sögupersóna. Þar kemur þó
fleira til álita en losti, t.a.m. virðist miklu nærtækara að skilja eina fosslýsingu
Soffíu sem matargirnd, einhver hefði talað um móðurbindingar, jafnvel orðað
þá hugsun svo á íslensku, að hér risi lofsöngur um ættjörðina af þrá talandans
eftir öryggi smábarns í móðurfaðmi:
10