Tímarit Máls og menningar - 01.02.1989, Side 63

Sagan og tómið
ur, öðlast örlitla meðvitund um raunverulegt hlutskipti okkar, hvernig
okkur er varpað inn í þennan furðuheim sem við byggjum. Allt tal um
markmið sögu og sögukennslu er með hliðsjón af þessu ekki annað en
augnabliksyfirvegun þess sem við erum að gera þegar við stundum sögu og
kennum. Markmiðin liggja ljós fyrir og hafa alla tíð gert frá því menn fóru
að segja sögur: þau eru einfaldlega að kynnast mannlífinu og þar með sjálf-
um okkur sem manneskjum, læra að deila lífinu og gildum þess, njóta þess
að skynja margbreytileika lífsins, komast í námunda við dauðann og allt
sem gerir lífið spennandi og háskalegt.
Vandi hverrar samtíðar er að læra að segja söguna á nýjan leik. Og það er
hér sem höfuðvandi okkar og verkefni liggja. Það er eins og frásagnargáfan
sjálf eigi í vök að verjast eða dugi ekki til að ná tökum á liðinni tíð og sam-
tímanum. Þess vegna á tómhyggjan svo greiðan aðgang að okkur og setur
okkur upp við vegg, neyðir okkur til að staldra við og spyrja hvaða tíðind-
um nútími okkar sæti, hvað sé raunverulega frásagnarvert og hvernig eigi
að segja söguna. Hún segir okkur að við þurfum á skynsamlegu hug-
mynda- og skoðanakerfi að halda til þess að segja söguna og átta okkur á
sjálfum okkur og heiminum, að sagan í mynd kjaftasögunnar, sem við höf-
um alltof lengi látið okkur duga, skilur okkur eftir í andlegu tómarúmi.
Tómhyggjan knýr okkur til að leggjast undir feld og hugsa, láta hugann
reika um allar víðáttur sögunnar og samtímans, þar sem við getum fundið
þau gildi, þær hugmyndir og hugsjónir sem við getum gert að okkar og
teljum sannarlega þess virði að lifa með og jafnvel að leggja lífið í sölurnar
fyrir. Markmið sögukennslunnar er og á að vera að fá nemendurna til að
láta hugann reika svo að þeir megi finna það sem þeir þarfnast til að botna
örlítið í merkingu eða markleysu þess lífs sem þeim er gefið.
Tilvitnanir
1. Flutt á ráðstefnu Félags sögukennara um markmið sögukennslu í framhaldsskól-
um, 26. ágúst 1987.
2. Gunnar Karlsson: „Markmið sögukennslu“, í Sögu, Tímarit Sögufélagsins,
Reykjavík 1982, s. 219-220.
3. Sama s. Gunnar vísar hér í rit E.H. Carr: What is History? (Harmondsworth 1964).
4. Sbr. Eric Weil: „Valeur et dignité du récit historiographique", í Philosophie et
réalité, París 1982, s. 181.
5. Auðvitað að því tilskildu að við viljum það. En þá segja kenningarnar okkur líka
hvað við eigum að gera, ef við viljum ekki breyta heiminum!
6. Með því er ég ekki að segja að hagsaga eða félagssaga í einni eða annarri mynd
eigi ekki rétt á sér, einungis að þær komi aldrei í stað sögunnar af atburðum og
mönnum.
53