Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Blaðsíða 37

Úlfar Bragason
Um ættartölur í Sturlungu
Hér er gerð grein fyrir ættartölum í Sturlungu og leidd rök að því að mannfræðin
í sagnasamsteypunni beri vitni um hugarfarsbreytingu hjá íslenskum höfðingjum
um leið og völdin færðust á færri hendur á 12. og 13. öld. Höfðingjarnir höfðu
lært af Noregskonungum og hirðmönnum þeirra og töldu sig borna til valda
sakir göfugs uppruna síns.
Ættartölur (áttvísi, mannfrœði) skipa mikið
rúm í mörgum fomsagna eins og alkunna
er. Þær em oftast í upphafi sagnanna um
leið og persónur em kynntar og í lokin
þegar getið er niðja þeirra sem sagt var frá.
Þannig ramma þær inn sjálfa atburðarásina
(Andersson 6-11,26-29; Hume). Ósjaldan
er fundið að sögunum fyrir þessar ættrakn-
ingar og nútímalesendur sleppa þeim gjam-
an af því þeim þykja nafnaþulumar
leiðinlegar og skilja ekki hlutverk þeirra í
sögunum. í þýðingum em ættartölumar oft
styttar, þeim sleppt eða skipað neðanmáls.
Engu síður viðurkenna fræðimenn að
mannfræðin sé ekki aðeins hluti af kynn-
ingu sögupersónanna heldur einnig bygg-
ingu sagnanna og að hún tengist uppmna
þeirra og eðli.
Því má líta svo á að erlendu fræðiorðin
„family saga“ og „ættesaga" segi meira um
íslendingasögur en það heiti, sem íslenskir
fræðimenn kjósa að nota um þennan flokk
fomsagna. Að vísu em sumar sagnanna að-
eins um einn ættlið og sumar þeirra segja
frá fleiri ættum en einni en mannfræðin er
engu síður vísbending um að staða einstak-
linganna í þjóðfélagi sagnanna sé bundin
fjölskylduböndum og ættartengslum.
Hins vegar aðgreina hugtökin „family
saga“ og „ættesaga" ekki Islendingasögur
frá fomaldarsögum, konungasögum eða
veraldlegum samtíðarsögum. Bjöm M. Ól-
sen hélt því fram að líta mætti á Islendinga
sögu Sturlu Þórðarsonar sem safn ævisagna
(Björn M. Ólsen 394). Þetta er rétt athugað
svo langt sem það nær. Sama má einnig
segja um Sturlungu í heild. Þótt ættrakning-
ar taki ekki mikið rúm í þessari miklu sam-
steypu samtíðarsagna ef miðað er við
íslendingasögur og val efnis og efnis-
meðferð sé aðeins öðmm þræði bundið ætt
verður hinu ekki neitað að hugmyndir um
ævi- og ættarsögur ráða afmörkun sagn-
anna og heildarbyggingu að miklu leyti.
TMM 1993:1
27