Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Blaðsíða 66

styrjaldar þegar þorpsbúar áttu það til að
verða yfir sig reiðir af því að rithöfundur
„notaði þá í verk sín“ og þeir úthýstu hon-
um með þeim ágætum að það varð prýðileg
auglýsing fyrir verk hans. Hver vill ekki
lesa bók eftir mann sem er útskúfaður?
Núna er það úr sögunni að enginn sé
spámaður í sínu föðurlandi, bækur sem ná
mestri hylli eru nær undantekningarlaust
eftir menn sem eiga heima alls staðar og
hvergi en skrifa fyrir auglýsingavélina og
eiga alheiminn fyrir fósturmold.
Skáldsagnahöfundar sem hafa fæðst hjá
fámennum þjóðum og eiga þar af leiðandi
óhjákvæmilega heima í litlu málsamfélagi
geta ekki gengið auðveldlega á vit al-
heimsins og sótt í sjóði hins algilda eða í
sameiginlegt gildi nútíma sölumennsku, í
fórur þess mikla efniviðar sem hefur glatað
sérkennum og hlotið í staðinn alþjóðlega
stöðluð viðfangsefni sem eru venjulega al-
þekktar frumstæðar tilfinningar með ívafi
t.d. ástar, eltingarleiks, feluleiks og græðgi
græðginnar vegna. Það stafar af því að les-
endur á hinum stóru málsvæðum veita ekki
viðtöku höfundum af útjöðrum heimsins,
hversu góðir sem þeir kunna að vera eða
miklir heimsborgarar í anda. Enginn mundi
líta við sögunni um James Bond ef hún væri
eftir færeying. í þessu efni er dómgreindar-
leysi og þröngsýni hins stóra engu minni en
hjá hinu smáa þótt hvort tveggja nái þar
víðar og sé þess vegna alþjóðlegra. Saga
um lítinn glæpamann í New York finnur
hljómgrunn hvarvetna, en svipuð saga sem
gerðist í Reykjavík gæti það ekki þótt hún
væri engu verri hvað varðar byggingu og
innihald. New York hefur unnið sér sess
sem æsileg glæpaborg en Reykjavík ekki.
Hún er ekki einu sinni komin á glæpakortið
sem mesta smáglæpaborg í heimi.
Vandi skáldskaparins er sfst minni á litl-
um málsvæðum en á stórum. Hann er á
allan hátt sá sami og þar, en hann er líka
gagnstæður því áhugaleysi á samanburði á
bókmenntum og umhverfi sem ég hef lýst,
enda verða lesendur lítilla sanda ,,að kann-
ast við“ eða f inna í bókum persónur eða efni
sem er annaðhvort hliðstætt veruleika
þeirra eða tekið umbúðalaust úr honum og
þjóðlífinu ef þeir eiga að geta „tekið mark
á því“ með góðu móti. Þeir óttast í senn og
vona í hégómlyndi sínu að höfundurinn
kunni að hafa stungið þeim og leyndarmáli
þeirra inn í atburðarásina.
í litlu samfélagi eiga allir á hættu að koma
fyrr eða síðar fram á nærklæðunum í skáld-
sögum, en helst verður að skína í eitthvað
bert á nágrannanum ef bókin á að vekja
athygli. Vinsælar bækur á litlu málsvæði
eru annaðhvort í ætt við lykilbókmenntir
eða orðaleppa. Frami þeirra verður samt
mestur og „óttinn við textann" er næstum
enginn hjá almenningi eða valdhöfum ef
efni þeirra er byggt á viðteknum skoðunum
á því hvernig „við erum í meinlausu gamni
og góðlátlegt grín gert að öllu saman“.
Vegna þess hvað ég var óh'fsreyndur í
umgengni við ritmálið, og getulaus við
upphaf ferils míns að láta persónur stökkva
fullskapaðar úr höfðinu, neyddist ég til að
nota við samningu þeirra litla og slípaða
fjörusteina sem ég merkti og færði fram og
aftur um sögusviðið líkt og ég hefði lifandi
persónur mér til aðstoðar. Ég var þess
vegna vanur að segja þá sjaldan ég var
spurður „heyrðu, um hvað fjalla bækumar
þínar eiginlega?“, að ég gæti fremur teikn-
að söguna en lýst efni hennar með orðum.
Þetta gerði spyrjandann svo gáttaðan að
hægt var að beina strax umræðunni að hon-
56
TMM 1993:1