Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Blaðsíða 51

fátt rannsóknarvert í íslendingasögum og
hafni hinu sem skáldskap. En um leið er líf
meirihluta manna haft að engu, hlaupið er
yfir raunsæisleg smáatriði daglegs lífs sem
svo víða er lýst í sögunum og segja svo
margt um þarflr, þrár og kenndir venjulegs
fólks.
En sjálf aðgreiningin milli staðreynda og
skáldskapar, sem bókfestumenn lögðu svo
ríka áherslu á — var hún ekki alla tíð dálítið
of einföld? Eða með öðrum orðum: hvers
vegna áttu bókfestusinnar að fallast á þá
röksemd að íslendingasögur, sem eru svo
auðugar af frásögnum um einkalíf og
einkahagi, varði ekki „eiginlega sagnfræði,
ekki einu sinni sögu íslendinga“? Orð
Nordals gegn sagnfræðilegri túlkun á ís-
lendingasögum og þröngur skilningur hans
á sannleiksgildi sögulegra atburða báru
vitni um verulega íhaldssemi þegar árið
1957. Seint á fimmta áratug aldarinnar
höfðu aðferð félagslegrar sögu og mann-
ffæðin vaxandi áhrif. í ýmsum greinum
öðrum en íslenskum fræðum höfðu menn
þegar fengist við liðinn tíma af meiri víð-
sýni en svo að horfa aðeins á atburði liðins
tíma frá sjónarmiði hins þurra annáls.
Meðal frægra fræðimanna sem höfðu for-
ystu á þessu sviði voru sagnfræðingar,
mannfræðingar og félagsfræðingar á borð
við Max Weber, Karl Polanyi, Talcott Par-
sons, R.A. Tawney, Amold Toynbee, Marc
Bloch og Lucien LeFebvre, svo einhveijir
séu nefndir.
Er um að ræða einhverja dýpri ástæðu
fyrir umræddu banni íslenska skólans við
sagnfræðirannsókn á íslendingasögum en
einberan áhuga hans á bókmenntalegri
túlkun? Enn er svarið: Þjóðemishyggja.
Sjálfstæðisbaráttan:
fortíðarsinnar og framtíðarsinnar
Enda þótt þjóðernishyggja sé mikið við-
fangsefni, sem ekki verða gerð nein umtals-
verð skil í þessari ritgerð, má vekja athygli
á einu gmndvallaratriði í þessu sambandi
og það er pólitískt andrúmsloft á þeim tíma
þegar bókfestumenn mótuðu afstöðu sína.
Höfundar íslenska skólans settu fram að-
greiningu sína milli sögu og skáldskapar á
tíma sem einkenndist annars vegar af
þéttbýlismyndun og hins vegar af lokaþætti
sjálfstæðisbaráttunnar. Fyrir fylgismenn
hennar var kenningin um bóklegan uppruna
fslendingasagna annað og meira en sér-
fræðilegt akademískt ágreiningsefni.
A íslandi einkenndust seinni hluti 19. ald-
ar og fyrri hluti 20. aldar sem kunnugt er af
sjálfstæðisbaráttunni við Dani. Þjóðin hafði
ekki notið sjálfstæðis frá falli þjóðveldisins
1262-1264 og komst undir dönsk yfírráð
árið 1380. Danir voru lítils metnir á íslandi
ekki síst vegna þess að menn tengdu stjórn
þeirra tveim síðustu tugum 18. aldar sem
voru einhver versti harðindatími í sögu
þjóðarinnar. Þar við bættust óstöðugleiki í
konungsstjórn, stjómmálum og efnahag
Danmerkur. Að hluta til má skilja harkalega
meðferð Dana á íslendingum um þetta leyti
í ljósi umróts og ótrausts efnahags Dana
sjálfra á árunum fyrir frönsku stjómarbylt-
inguna og svo á árum Napóleónsstyrjald-
anna. Ekki bættu Móðuharðindin úr skák
sem leiddu til hungursneyðar á íslandi og
kostaði fimmtung þjóðarinnar lífið. Um
1800 vom íbúar landsins aðeins 47.000.
Enn má nefna einokunarverslun Dana sem
jók á vandann. Hún var stofnuð árið 1602
og var svo slitin úr tengslum við ástandið á
íslandi aðjafnvel árið 1784 þegar hungurs-
TMM 1993:1
41