Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Blaðsíða 25

með þeim rökum, að höfundur VÖluspár sé
að jafnaði svo spar orða, að nafnaruna sem
þessi hafi verið huga hans fjarri. Gísli Sig-
urðsson bendir á, að nafnaþulur sem þessar
hafi átt að magna seið völvunnar, „hjálpað
henni til að ná sambandi við annan heim.“‘1
í goðsögnum eru dvergar einkum smiðir,
búa í björgum og eru goðum yfirleitt vin-
veittir. Hlutverk þeirra í heimsrásinni er að
smíða, en ekki af því að guðimir hafi glatað
þeim hæfileika. Nú þarf hins vegar meira
til. Meðal kostagripa, sem dvergar smíða af
hagleik sínum, em Mjölnir og Gungnir,
ógnvekjandi vopn Þórs og Oðins, Skíð-
blaðnir skipa beztur og hár Sifjar, svo nokk-
uð sé nefnt, en ekki sízt Gleipnir, sem
heldur föngnum Fenrisúlfi; Snorri segir
raunar, að svartálfar hafi smíðað fjöturinn.
Að loknu dvergatali kemur 17. erindi þar
sem goðin
fundu á landi
lítt megandi
Ask og Emblu
örlöglausa.
Þetta ættu að vera hinir fyrstu menn, þeir
sem dvergamir mótuðu, og er Askur lítt
megandi og Embla örlöglaus. Askur og
Embla em dauð, af því að þau skorti önd,
sál og blóð. Óðinn, Hænir og Lóður gáfu
þeim lífsanda og sál, lá og læti og litu góða.
En þar með lifnuðu þau ekki, meira þurfti
til. Næst er vikið að askinum til þess að
kynna Urðarbrunn, og síðan víkur sögunni
aftur að þremur þursameyjum að minni
hyggju, örlaganomunum eða örlagadísun-
12
um.
í grískum goðsögnum er greint frá ör-
laganornum. Þær vom þijár og sagðar dæt-
ur Seifs og Þemis, en þau áttu saman fleiri
goðverur. Þessar dísir heita moirer á grísku
og koma ávallt fram sem heild, þótt beri sitt
nafnið hver; orðið er ekki til í eintölu. Ein
spinnur mönnum lífsþráð, önnur ákveður
lengd hans, sú þriðja klippir þegar nóg er
spunnið. Þær eru viðstaddar þegar barn
fæðist eða við upphaf hjónabands. Goð-
sagnir em ekki á einu máli um vald dísanna
yfir guðum, en þær em þó fleiri, sem telja
Ólympsgoð háð örlögunum eins og menn.
Apollon gat einungis frestað framgangi
auðnunnar, og í Prómeþeifi fjötruðum eftir
Æskílos er Seifur jafnbundinn örlögum
sem aðrir. 20. vísa Völuspár hljóðar svo:
Þaðan koma meyjar
margs vitandi
þijár úr þeim sæ,
er und þolli stendur;
Urð hétu eina,
aðra Verðandi,
— skáru á skíði, —
Skuld ina þriðju.
Þær lög lögðu,
þær líf kum
alda börnum,
örlög seggja.
í Ásgarði á heimstréð rætur í Urðarbrunni,
og þar er heimili meyja „margs vitandi“ og
fundarstaður goða þegar reifa þarf megin-
mál. Verðandi er einungis nefnd í VÖluspá,
Skuldar og Urðar er getíð annars staðar;
Skuld er einnig valkyrjuheití, enda tengjast
valkyrjur og örlaganomir að því leyti, að
hinar fyrrnefndu sækja þá, sem falla í orr-
ustu, fylgja þeim til Valhallar og þjóna þeim
þar. Annars er Urður samheiti þeirra afla,
sem kjósa mönnum líf og búa þeim örlög.
Urður, Verðandi, Skuld, þetta er tíminn per-
sónugerður, það sem hefur orðið, það sem
er, hið ókomna. Skám á skíði, segir í erind-
inu. Þetta hafa sumir skilið sem svo, að
nomirnar hafi rist rúnir í tré, skráð ævi
TMM 1993:1
15