Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Blaðsíða 53

sér frelsi og miðaldamenningu íslendinga
eins og hún birtist í fornsögunum. Framtíð-
arsinnarnir höfðu hins vegar borgar-
menningu samtímans og gildismat
millistéttarinnar að leiðarljósi. Þessi skoð-
anaágreiningur varð ljósari í umræðum um
endurreisn Alþingis um og eftir 1840. For-
tíðarsinnar vildu ekki aðeins endurreisa
Alþingi á Þingvöllum heldur einnig móta
starf þess að ýmsu leyti eftir Alþingi hinu
foma. Hinn hópurinn mælti með því, undir
forystu Jóns Sigurðssonar, að Alþingi yrði
valinn staður í Reykjavík. Jón og félagar
hans litu til framtíðar og gerðu ráð fyrir að
þingið myndi verða nútímaleg stofnun í
þjóðfélagi sem hefði miðju sína í þéttbýli.
Framtíðarsinnar höfðu sigur en eftir því
sem þeir náðu valdi á sjálfstæðishreyfing-
unni varð hugmynd þeirra um ísland að
keppa við hugmyndir Dana.
Sönnunargagnið: Hrafnkatla
Það var við þessar aðstæður sem þjóðemis-
hyggja birtist í mynd greiningar á þjóðar-
gerseminni, íslendingasögum. Verkefni
fræðimanna fólst nú í að lyfta sögunum úr
því að vera verk óskrifandi sagnamanna
upp í að vera heimsbókmenntir í fremstu
röð. Hugmyndir Sigurðar Nordals um þetta
koma mjög skýrt fram í frægri bók hans um
Hrafnkötlu árið 1940:
Því virðist það eðlilegast og jafnvel einsætt,
að Hrafnkatla sé verk eins höfundar [auð-
kennt af S.N.], sem ætlaði sér alls ekki að
segja sanna sögu, heldur að semja skáldrit,
— manns, sem í senn var gæddur ríku
ímyndunarafli, mannþekkingu og skáld-
legri djörfung og var lyft til flugs af ein-
hverri voldugustu bókmenntahreifingu
20
[svo], sem sögur fara af.
Sigurður segir að frásagnarlist Hrafnkels
sögu „tækni sérstakrar skáldsagnagreinar,
sem er enn fágætari en bóksagan eða smá-
sagan“.21
Það voru ekki aðeins bókfestusinnar
heldur einnig sagnfræðingar sem hlýddu
kalli Sigurðar. Jón Jóhannesson, miðalda-
sagnfræðingur og prófessor í sögu árið
1950, hafði verið nemandi hans og var ein-
dreginn fylgismaður íslenska skólans. í
inngangi sínum að útgáfu fomritafélagsins
á Austfirðinga sögum árið 1950 fjallaði
hann um Hrafnkels sögu, sem varð reyndar
eftirlætissaga og sönnunargagn hinnar and-
22
sögulegu stefnu. Jón skrifaði:
Um Hrafnkels sögu hefir meira verið ritað
en nokkra aðra sögu af Austurlandi (...)
Merkasta ritgerðin, sem birzt hefir um
söguna, er Hrafnkatla eftir Sigurð Nordal.
Hann kemst að þeirri niðurstöðu, að sagan
sé skáldsaga, samin skömmu fyrir 1300 af
vitrum manni og hámenntuðum. Áður
höfðu allir verið þeirrar skoðunar, að sagan
væri reist á arfsögunum (...) Niðurstaða
Nordals er prýðilega rökstudd, og verður
eigi betur séð en hún sé örugg og óhrekjan-
leg í öllum meginatriðum. Ritgerð hans
byltir því gersamlega hinni gömlu skoðun
á sögunni, og eigi nóg með það. Hún
markar einnig tímamót í sögu rannsókna og
skilnings á íslenzkum fomsögum yfírleitt.
(...) En ef hún reynist samt sem áður
skáldsaga, samin af þeim, er fyrstur skráði
hana, eins og Nordal hefir rökstutt, þá
hlýtur að veikjast sú trú, að aðrar sögur, sem
lengri eru og torveldara að muna, hafí
nokkum tíma verið sagðar í heilu lagi, í
þeirri mynd, sem þær hafa fengið á bókfell-
inu.
Hér á eftir verður mjög stuðzt við ritgerð
Nordals (... )23
TMM 1993:1
43