Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Blaðsíða 42

ár sinni vel fyrir borð. Því er næsta líkleg
sú skoðun Guðrúnar Ásu Grímsdóttur að
Sturla Þórðarson hafi beinlínis verið í læri
hjá Snorra föðurbróður sínum til að verða
sagnaritari Sturlunga (11-12).
Sturla var fæddur utan hjónabands. Þóra,
móðir hans, hefur sennilega verið lítillar
ættar enda getur hann ekki föður hennar
(Ciklamini 207-208). Uppruni hans virðist
hafa sett mark sitt á hann enda ritar hann
ýmislegt í íslendinga sögu til að sanna
Sturlunginn í sér og að sýna fram á að faðir
hans og ættmenn hafi metið sig. Ekki síst
gerir hann nokkuð úr því að hann hafí verið
leiddur til arfs eftir föður sinn og verið
fenginn arfshlutur hans í Snorrungagoðorði
(íslendinga saga 401, 447). Tengdamenn
Sturlu af ætt Skarðveija og Staðarhóls-
manna munu þó hafa stutt hann til valda
frekar en nokkrir aðrir og komið fótum
undir hann fjárhagslega en á stórbýlinu
Staðarhóli í Saurbæ sat hann í umboði
þeirra (Guðrún Ása Grímsdóttir 12-14;
Sveinbjöm Rafnsson, 1985). Sveinbjöm
Rafnsson hefur haldið íram þeirri skoðun
að Landnáma Sturlu beri vott um sam-
þjöppun valds í samfélaginu og þróun
goðaveldisins í átt að lénsskipulagi. Jafn-
framt telur hann að merkja megi að frásögn
Sturlubókar sé Sturlungum vilhöll (Svein-
bjöm Rafnsson, 1974: 217). Sturla skrifaði
einnig um Noregskonunga sem kröfðust
valda sakir ættar og arfs og hann virðist
hafa gert þeirra hugmyndir að sínum að
nokkru leyti. Hann velur bömum sínum
þekkt nöfn úr ætt sinni og konu sinnar og
hann reynir að styrkja Snorra son sinn til
valda eftir sig. Sturla fær honum Staðarhól
til ábúðar en þar hafði hann búið lengst og
þar var hann grafinn. Hins vegar lærði
Þórður, sonur Sturlu, til prests, vafalaust
svo að honum væri fjárhagslega borgið inn-
an kirkjunnar. Þá gifti Sturla dætur sínar inn
í valdaættir norðanlands og þannig urðu
þær fjölskyldu hans ekki efnalega byrði.
Atferli hans bendir því til að hann hafi tekið
höfðingja álfunnar sér til fyrirmyndar til að
styrkja stöðu sína og sinna, fjárhagslega
afkomu og áhrif, en hann var ekki einn
íslenskra valdsmanna um það (Úlfar Braga-
son, 1989: 62).
Þegar á 12. öld sýndu íslendingar í riti
áhuga á tungu sinni og uppmna hennar.
Höfundur Fyrstu málfrœðiritgerðarinnar
telur tungumál hafa greinst af einum meiði
og í Veraldarsögu er talið að allar tungur
eigi rætur í hebresku. Þá er í langfeðgatöl-
um Noregskonunga og Danakonunga orðin
venja að rekja ættir frá goðum þegar á 12.
öld. í formála Snorra-Eddu frá 13. öld er
fjallað um upphaf norrænna goða og hvem-
ig þau áttu ættir til Trójumanna (Halvorsen;
Faulkes 92-106). Sams konar uppmnaá-
hugi eða áhugi á ættartrénu kemur fram í
ættartölum íslendinga. Ættartölumar í ætt-
artölubálki Sturlungu miðast við upphaf
12. aldar og hafa líklega verið í manna
minnum. Landnáma ber hins vegar vimi
um að menn töldu sig þekkja ættir allt frá
upphafi íslandsbyggðar, en fyrstu drög að
henni munu hafa verið lögð á öndverðri 12.
öld. Þetta em dæmi um ættartölur sem reist-
ar voru á alltraustum gmnni. En menn vildu
stöðugt vita meira um uppruna sinn og geta
rakið forfeður lengra aftur í tímann eins og
kemur m.a. fram í fornaldarsögum. í Þor-
gils sögu og Hafliða er þess t.d. getið að
menn kunni að telja ættir sínar til Hrómund-
ar Gripssonar þegar nefnt er að Hrólfur frá
Skálmamesi hafi sagt sögu af honum í
brúðkaupi á Reykhólum 1119 (bls. 27).
Þannig var stöðugt spunnið meira og meira
32
TMM 1993:1