Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Blaðsíða 106

ýtt út að vegg af aðstæðum sem þeim fínnst þær
ekki ráða við og geta ekki ráðið við.
Þessi leið myndarinnar inn í annan heim er
jafnframt leið sögumannsins inn í heim ímynd-
unaraflsins. Sköpunarþrá hans á sér því upphaf
í þeim sögum sem hann spann út frá henni sem
barn, liggjandi upp á skenknum fyrir neðan
hana. Þegar hann loks hefur þroska og getu til
að fanga þessar sögur á blað reynist hann ekki
muna eina einustu:
Núna rýni ég í myndina, ég finn nærvem
þessara skáldsagna sem spmttu í huga mér
hér í bamæskunni í tengslum við þessa
mynd; ég jafnvel upplifi þær svo sterkt að ég
fer allur úr skorðum, tárast og er lengi að
komast í samt lag.
En ég man þær ekki. (74)
Þetta minnisleysi neyðir hann því til að leita á
önnur mið í sköpun sinni. Löngunin til að skrifa
situr áfram í honum og vísar honum veginn út í
veruleikann; að koma mynd á það sem hann sér,
að segja sögur af því sem hann þekkir. A þennan
hátt byggir Einar sína eigin fagurfræði inn í
verkið. Það er ljóst að hann vill halda sagnavit-
undinni en gerir sér um leið grein fyrir hve erfið
hún er í meðförum og leitast því við að íhuga
tilgang hennar og markmið um leið og hann
spinnur sagnavefmn, að meta hvenær efni úr
umhverfmu verður að skáldskap. Með þessari
víxlverkan sögu og hugsunar um sögu kemst
hann jafnframt yfír þann efa um sagnalistina
sem einkenndi svo mjög síðustu skáldsögu hans
Fyrirheitna landið (1989). Niðurstaða hennar
var eiginlega sú að þegar búið var að rústa
hinum goðsögulega sagnaheimi var nokkum-
veginn ekkert eftir nema að halda áfram að segja
frá með reyrðar hendur og bindi fyrir augum
frammi fyrir aftökusveitinni. I Heimskra
manna ráðum er trúin á sagnalistina hins vegar
endumýjuð á þeim forsendum að hún geti íhug-
að styrk sinn og sótt til fleiri átta um leið og hún
gagnrýnir goðsagnir samfélagsins.
Út úr myndinni liggur því ekki aðeins vegur
til ímyndaðra suðurlanda heldur liggur einnig
annar í hina áttina, inn í þjóðfélagið. í vinstri
jaðri hennar er letrað smáum stöfum „Vicolo
dei pazzi“ og þótt merking orðsins sé sögu-
manni ekki fullkomlega ljós reynir hann að
fylgja þessari slóð eftir. Einhver aðkomumaður
nefnir Kleppsveginn og þaðan liggur leiðin inn
á sjálft geðsjúkrahúsið þar sem Salomón, tví-
burabróðir Friðriks er geymdur í þögn og
gleymsku. Það er ekki aðeins að vist hans þama
sé í sjálfu sér dapurleg, og það óhugnanlega við
hann er að hann er eins konar „alter ego“ Bárðar
Killians, eins konar tvífari manns sem haldinn
er annars konar æði, æði sem þjóðfélagið leyfír
að rasi innan vissra takmarka.
Athafnaæðið
Þetta æði snýst um peninga og hvemig á að afla
þeirra, um þá hugsjón sem býr að baki umsvif-
um og gróða og oft er kennd við gullgröft. Þeir
sem raunverulega afla mikilla peninga eins og
lukkuprinsinn Vilhjálmur Eðvarð eða aflakóng-
urinn Geirmundur, maður Hróðnýjar, gera það
annað hvort með svindli (Vilhjálmur) eða eru
ófærir sökum uppeldis og lyndiseinkunnar að
njóta þeirra (Geirmundur). Hins vegar lifa þeir
ekki fyrir peningaöflunina á sama hátt og Bárð-
ur Killian, umsvif hans hafa allt að því tilvistar-
legan tilgang, hann verður að græða hratt og
mikið með sem minnstri fyrirhöfn til þess ein-
faldlega að vera. Þegar hann loks fær tækifæri
til þess að afla þessara peninga á löglegan hátt,
með því að lögsækja bróður sinn sem hafði
svikið af honum arf fósturforeldra hans, sleppir
hann því og brotnar saman fyrir vikið, leggst í
drykkju sem nær endar með sjálfsmorði.
Þessi lýsing á hinu íslenska athafnaæði er
svipaðs eðlis og í íslenska draumnum (1991)
eftir Guðmund Andra Thorsson og í bókum
Ólafs Gunnarssonar um athafnamennina Engil-
bert (Milljón prósentmenn, 1978/1991) og Sig-
urbjörn (Tröllakirkjan, 1992). Þessi verk fjalla
að meira eða minna leyti um ólgusjó hins efnis-
lega, um hugsjónir og mannskilning sem á að
fullkomnast í efni; í peningum og glæstum
96
TMM 1993:1