Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Síða 88

Þingeyjarsýslu vera anarkista um það bil sem þeir stofna Ófeig í Skörðum
og félaga. Á næstu árum og allt fram á miðjan íyrsta áratug 20. aldar telur
hann skoðanir sínar sósíalískar og boðar vinum sínum og samherjum
ótæpilega hugsjónir sósíalista. Þegar hann sér fram á nýtt sögulegt skeið með
tilkomu heimastjórnar 1904 særir hann samherja sína að stofna nú sósíal-
ískan flokk eftir fýrirmynd sósíaldemókrata í Danmörku og annars staðar á
Norðurlöndum.
Þessar hugmyndir hans fengu ekki hljómgrunn og á síðasta skeiði sínu,
u.þ.b. eftir 1910 byggði hann mjög á kenningum Bandaríkjamannsins Henry
George, georgismanum, og er raunar einn helsti fulltrúi hans á íslandi.
Slíkur var í stórum dráttum hugsjónalegur grundvöllur Benedikts og hið
æðra svið pólitískrar baráttu hans. Hitt er svo staðreynd veruleikans að hann
studdi Heimastjórnarflokkinn eindregið fram yfir 1920 eða meðan Pétur á
Gautlöndum lifði, en eftir það Framsóknarflokkinn.
í verslunarmálum er að sjálfsögðu þáttur Benedikts í stofnun og rekstri
Kaupfélags Þingeyinga hið mikla sögulega hlutverk hans. Hann vann félag-
inu með margvíslegum hætti alla tíð frá því að hann færði fýrstu fundargerð
þess í september 1881 uns hann gekk út af skrifstofu þess fáum dögum fyrir
andlát sitt 1939.
Mikilvægast er það að Benedikt má öllum mönnum fremur teljast hug-
myndalegur faðir samvinnuhreyfingarinnar. Kaupfélag Þingeyinga virðist
hafa verið stofnað eins og hvert annað verslunarfélag til þess að freista
hagstæðari kjara en voru á boðstólum hjá selstöðuverslun 0rum 8c Wulffs.
Það kom síðan í hlut Benedikts og nánustu samverkamanna hans að sníða
félaginu lagaform og móta hugmyndafræði þess í samræmi við hina alþjóð-
legu samvinnuhreyfmgu.
Drýgstan þátt að hugmyndafræðilegri mótun félagsins og þar með allrar
íslensku samvinnuhreyfingarinnar vann Benedikt sem ritstjóri félagsblaðs-
ins Ófeigs í 42 ár, frá 1890 til 1931. Einnig var hann um margra ára skeið
öllum mönnum ötulli til sóknar og varnar fyrir hreyfmguna í landsmála-
blöðum bæði á Akureyri og í Reykjavík.
Þó að Benedikt væri öðrum harðskeyttari málssvari kaupfélagshreyfing-
arinnar út á við fór því fjarri að hann væri sáttur við þróun hennar í öllum
greinum Þannig var hann mjög tortrygginn á upptöku Rochdaleskipulags-
ins, sem Hallgrímur Kristinsson kom á í Kaupfélagi Eyfirðinga, og óttaðist
einnig miðstjórnarvald einnar samvinnuheildsölu í Reykjavík.
Sá þáttur í æviverki Benedikts, sem telja má að öll önnur hugsjónastörf
hans hafi risið af, eru störf hans og forysta um kaup erlendra bóka, bæði
fræðirita og skáldrita. Hann átti frumkvæðið að stofnun bókakaupafélags
meðal félagsmanna Ófeigs í Skörðum og félaga og í það fengu einnig
86
TMM 1996:3