Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Side 93

Rættust svo þessir draumar? Sjáum við einhvern stað þess nýja og réttláta
samfélags sem Benedikt og félagar hans börðust fyrir?
Þegar Benedikt stóð í blóma aldurs síns batt hann mestar vonir við að
hagsæld alls almennings og þar með hamingjusamlegt líf yrðu best tryggð
með sósíalísku þjóðskipulagi og hann taldi samvinnuhreyfinguna í verslun-
ar- og atvinnumálum einn þátt þess félagslega skipulags.
Mér þótti það því nokkuð kaldhæðnislegt að á sömu dögum og ég var að
lesa prófarkir að bók minni um Benedikt hrundu tvö stórveldi sem á
blómaskeiði sínu töldu sig glæstasta fulltrúa hugsjóna samvinnu og sósíal-
isma: Samband íslenskra samvinnufélaga og Sovétríkin.
Ég spurði sjálfan mig: — Er hrun þessara stórvelda sönnun þess að
Benedikt færi villur vegar í hugsjónabaráttu sinni, að líf hans og störf væru
einskis verð?
Svar mitt var nei, og um það velktist ég reyndar ekki andartak í vafa.
Strax í öndverðu dró Benedikt í efa ágæti einnar samvinnuheildsölu í
Reykjavík og taldi hættu á að hún hindraði bein viðskipti einstakra kaupfé-
laga við framleiðendur erlendis. Um það er lauk var þó Samband íslenskra
samvinnufélaga með dótturfélögum og margslungnum afkomendaskara í
hlutafélagaformi orðið enn fjarlægara hugsjónum Benedikts um milliliða-
lausa verslun sem neytendur réðu sjálfir með lýðræðislegu samvinnuskipu-
lagi. Atómstórveldið Sovétríkin undir einræði kommúnisma var líka
fullkomin andstæða þess þjóðskipulags lýðræðislegs sósíalisma sem Bene-
dikt dreymdi um kringum aldamótin síðustu.
Er það samt nokkur sönnun þess að Benedikt hafi haft rétt fyrir sér í
grundvallaratriðum þó að forkólfar Sambands íslenskra samvinnufélaga
kunni að hafa leitt hreyfinguna á villigötur og sett fyrirtækið á hausinn eða
þó að einræðissinnaðir siðleysingjar í Sovétríkjunum hafi snúið kommún-
isma sínum upp í helvíska martröð og andstæðu þess sósíalisma sem Bene-
dikt boðaði? Getur ekki verið að hugsjónir hans hafi í sjálfum sér búið yfir
hinu illa, að hugmyndir um samvinnu og samábyrgð leiði til forræðishyggju,
úrkynjunar, stöðnunar, kúgunar og dauða?
Því svara talsmenn nútíma frjálshyggju og markaðslögmála hiklaust ját-
andi í frelsisins og samkeppninnar nafni.
En ég segi nei. Lítið í kringum ykkur hér og nú. Hér á Húsavík. Hér á
íslandi. Hér í okkar heimshluta í Norðvestur-Evrópu.
Hið sögulega mikla hlutverk Benedikts á Auðnum og samherja hans felst
framar öðru í því að við búum í mannúðlegri heimi en var á hans dögum
— mannúðlegri heimi þrátt fyrir allt. Og hann átti sinn hlut að því að skapa
þennan heim.
TMM 1996:3
91