Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Side 116

neskra manna og Krists fengu fagurt snið, svo Kristur virðist kalla á augu
áhorfandans og segja ýmist: „Njótið mín í jarðlífinu!“ eða: „Kaupið mig í
kirkjunni, það verður ykkur til sáluhjálpar!“ Allt sem varðaði kristna trú var
orðið að neysluvarningi.
Líkaminn fékk samt ekki að vera lengi í jarðneskri Paradís, því í lok
endurreisnarinnar var farið að teygja einkum á útlimunum með sérstakri
aðferð, svo hann yrði andlegri í útliti. Þetta gilti einkum um Jesúbarnið og
konur. Reyndar var stundum teygt líka úr kroppinum á karlmönnum.
Verurnar í verkum málarans E1 Greco eru því fremur andlegs eðlis en
jarðneskrar tilveru eða þær líki eftir limaburði dauðlegra manna. Þær eru
hreinn andlegur tilbúningur, fagurfræðilegt viðhorf málarans.
Málari sér viðfangsefni sitt kannski síður með augunum en því viðhorfi
sem hann hefur til fegurðar. Hann sér það áþreifanlega aðeins að litlu leyti
með efnið í huga eða þau verkfæri sem hann kann að nota. Sjón málara í
verki er það viðhorf sem hann hefur til hlutanna, ekki hið gagnstæða, að
hann viðurkenni eðlilega og meðfædda formgerð þess sem hann sér. Sama
gildir um listamenn á öðrum sviðum. Skáldsagnahöfundar eru yfirleitt ekki
að reyna að laða fyrirmyndir af götunni inn í verk sín og færa þær í laglegar
setningar á blaðsíðum, heldur færa þeir í orð þá skoðun sem þeir kunna að
hafa á sinni innri sýn; að skálda er að „brengla“ bæði daglegt tungutak og
skáldlegan efnivið.
Sú skoðun að listamaðurinn reyni að líkja eftir eða „ná“ valdi á fyrirmynd
í raunveruleikanum er að einhverju leyti sprottin af þeirri trú, að hellamað-
urinn hafi reynt að ná veiðidýrinu á mynd áður en hann festi það í gildru
eða lagði að velli með tólum sínum. Auðvitað er þessi skoðun fráleit, því
hann hefur þá ekki veitt mikið sér til matar, enda tiltölulega fáar hellaristur
til, miðað við magaþörf venjulegs manns, hvað þá ættbálks. Eða veiddi hann
líka sér til matar hendurnar sem hann málaði oítar en dýr?
Sé dæmi tekið um málara sem málaði viðhorf sitt til fegurðar er auðvelt
að nota E1 Greco. Það sést glöggt í málverki af heilögum Stefáni, sem var
deyddur með skotum af boga. Örvar málarans eru látnar smjúga gegnum
hinn heilaga, ástkæra og andlega líkama án þess að skemma holdið með
sárum. Það er útskotið en með ekkert sár. Slíkur er heilagleiki og viðhorf
málarans til dýrlingsins og listarinnar. E1 Greco gerði þetta ekki af heimsku
eða hann tryði að blóð hafi ekki fundist í heilögum Stefáni. Blóð mundi hafa
skemmt fegurð formanna, einkum rauði liturinn; án hans er ekki hægt að
mála dreyra.
Oft er því haldið fram að listin og listþörfin séu sprottnar af trú, af því að
listamaðurinn finnur hjá sér mátt sem er æðri en hann sjálfur. Listin er mikil,
listamaðurinn lítill í samanburði við það sem kann að vakna innra með
j
114
TMM 1996:3