Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 8

Sigríður Þorgeirsdóttir
Erfðir og atlæti
Um mannskilninginn í fræðum Bjargar C. Þorlákson1
Með umræðu um erfðavísindi á íslandi á þessu og síðasta ári má segja að lok-
ið hafi verið upp dyrum að vísindum 21. aldar sem verður líkast til öld líf-
fræðinnar. Erfðavísindi leiða inn í „veröld nýja og góða“ með öllum þeim
tækifærum til betra lífs sem þau bjóða upp á og öllum þeim hættum á mis-
notkun og ranglæti sem þau geta haft í för með sér.2 Aldrei áður hafa vísinda-
menn talið sig hafa komist j afnnálægt því að uppgötva byggingu lífsins sjálfs,
eða „innsta eðli“ þess, með rannsóknum á sviði sameindalíffræðinnar. Gen-
in hafa verið kölluð „litli maðurinn í manninum“, „atóm eðlisfræðingsins“
og „platonsk sál“ eða „frummynd" lífsins.3 Möguleikar á því að útrýma
óæskilegu erfðaefni og draga fram æskilega þætti þess kalla á ákvarðanir um
hvað séu eftirsóknarverðir og hvað óæskilegir eiginleikar lífverunnar. Fyrir
vikið verður sköpunarverkið í æ ríkara mæli verk mannanna sem standa nú
fr ammi fyrir því að rækta manninn og aðrar afurðir náttúrunnar með kerfis-
bundnum hætti.
Hugmyndir um mannkynbætur eru ekki nýjar af nálinni. Þær hafa þekkst
allt ffá dögum Forn-Grikkja, en í Ríkinu leggur Platon einmitt til að í fýrir-
myndarríkinu muni hin ráðandi stétt afburðamanna og -kvenna í samfélag-
inu geta og eiga börn saman. Slíkar hugsjónir urðu, eins og kunnugt er, að
dapurlegum veruleika í tilraunum á ræktun hins aríska „herrakyns“ á tím-
um nasisma í Þýskalandi. Hugmyndafræðingar nasismans voru samt ekki
einir um að aðhyllast mannkynbætur. Mannkynbótafræði áttu miklu fylgi
að fagna á fyrri hluta aldarinnar í hinum vestræna heimi þótt enginn hafi
gengið jafn langt og þýskir nasistar með mannkynbótatilraunum sínum.
Mannkynbótastefna átti sér einnig talsmenn hérlendis, eins og komið hefur
fram í rannsóknum Unnar Birnu Karlsdóttur.4 Meðal íslenskra fræðimanna
á sviði mannvísinda voru Guðmundur Finnbogason og Ágúst H. Bjarnason í
hópi mannkynbótasinna. Kenningar mannkynbótasinna féllu í ffjóan jarð-
veg. 1 einstökum löndum var sett löggjöf um ófrjósemisaðgerðir á þroska-
heftum, geðsjúkum, afbrotamönnum og fleiri óæskilegum hópum manna,
og þær taldar vera framfaraspor í átt að fullkomnara mannkyni.
Til grundvallar manngæðastjórnun af þessum toga liggur trú á mátt
6
www.mm.is
TMM 1999:4