Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Side 100

EINAR MÁR JÓNSSON
lokastigið í því mikla uppgjöri. Frá þessu sjónarmiði a.m.k. má segja að tíma-
bilið 1914-1992 myndi skýra heild, og hefur Hobsbawm því nokkuð til síns
máls þegar hann fjallar um það á þann hátt.
Sú mynd sem birtist Hobsbawm, þegar hann lítur yfir hina „stuttu tuttug-
ustu öld“ er gerólík framfarasýn aldamótamanna. Hann sér sem sé þrjár
sveiflur af svipuðu tagi og svipaðri bylgjulengd og þær sem kenndar eru við
Kondratieff (þótt hann nefni þær reyndar ekki því nafni, því hann vitnar ekki
í rússneska hagfræðinginn nema í sambandi við hagsögu, og þá með
nokkrum fyrirvara): fyrst sér hann mikla sveiflu niður á við á árunum
1914-1945, - þau mynda þannig skýra einingu sem sumir hafa viljað kalla
„þrjátíu og eins árs stríðið“ -, síðan sveiflu upp á við á „dýrðarárunum þrjá-
tíu“ sem spanna tímabilið ff á 1945-1974 eða þar um bil, og loks sveiflu niður
á við frá 1974 til loka hinnar „stuttu tuttugustu aldar“ - og áreiðanlega eitt-
hvað lengur. Út af fýrir sig eru þessar sveiflur ekki merkilegar, þær fmnast
einnig í sögu nítjándu aldar og urðu þá naumast til að veikja trúna á ff amfar-
ir, ef menn gerðu sér þá yfirleitt skýra grein fyrir þeim. En nú hafa orðið mikil
umskipti, eins og Hobsbawm lýsir mjög vel. Á tuttugustu öldinni geta menn
ekki lengur friðað sálina með því að bylgjuhreyfingar af þessu tagi séu ekki
annað en stundleg fyrirbæri efnahagslífsins sem „liti“ kannske þjóðlífíð að
einhverju leyti en risti ekki ýkja djúpt og líði síðan fljótt frá. Hverjar sem or-
sakirnar eru, og hvort sem þær eru bundnar við eftiahagslífið eingöngu eða
teygja sig víðar, hafa sveiflurnar sjálfar verið mun brattari og dýpri en áður
var þekkt og haft mun afdrifaríkari afleiðingar.
Þegar litið er á þessa sögu ffá sjónarhóli nítjándu aldarinnar er hún nánast
óskiljanleg. Fyrir hruninu mikla 1929 var þannig alls ekkert fordæmi í sög-
unni, hjól efnahagslífsins hættu hreinlega að virka, atvinnulífið var í rústum
og menn stóðu uppi gersamlega áttavilltir. Sú bylgja styrjalda sem hófst árið
1914 og stóð yfir til 1945 í fýrstu lotu var í allt öðrum mælikvarða, hvað
snertir mannfall og eyðileggingar, en styrjaldir aldarinnar á undan: saman-
burðurinn sem Hobsbawm gerir í tölum er harla skýr - og ógnvekjandi. At-
burðir af þessu tagi höfðu síðan mjög víðtækar pólitískar og andlegar
afleiðingar, sem hagsveiflur og kreppur nítjándu aldarinnar höfðu ekki. Þess
vegna þróaðist stjórnmálalífið með gerólíkum hætti: á nítjándu öld stefhdi
þróunin jafnt og þétt í átt til lýðræðis og þjóðffelsis, þannig að sagan virtist
hafa ákveðna „merkingu“ en umbrot tuttugustu aldar leiddu í fyrstu umferð
nasisma, fasisma og kommúnisma yfir ráðvillta menn, og höfðu síðan í för
með sér, um það leyti sem hinni „stuttu tuttugustu öld“ var að ljúka, eins
konar mafíuvæðingu efnahags- og stjórnmálalífs í stórum hlutum heims.
í þessu samhengi er varla hægt að segja að „dýrðarárin þrjátíu“ séu nokk-
98 www.mm.is TMM 1999:4
1