Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 50

JÓN SIGURÐSSON
ekki persónuleg mistök eða sök fátæklinganna, og reyndar ekki heldur að-
eins persónuleg ábyrgð þeirra ríku, heldur sameiginlegt vandamál allra.
„Ég segi að eiginlega hafi það verið alþýðan sem brást,“ sagði Jóhannes,
„vegnaþess aðþegar nýjar aðstæður, framleiðsluaukningog tœknifóru að birt-
astogmóta mannlífið.þá hœtti alþýðan alvegaðsjásjálfasigoghagsmuni sína í
því Ijósi sem áður hafði verið. “ Þetta hafði allt farið að breytast þegar heimilin
gátu farið að velja um matvörur, eiga föt til skiptanna og kaupa sér spariföt,
og fólk sá ffam á verkamannabústaði og byggingarsamvinnufélög. Sama
hafði orðið uppi á teningnum þegar ffamaleiðir og menntaleiðir opnuðust.
Þá hafði alþýðan farið að sjá sjálfa sig og börnin sín í nýju ljósi. Þá var ekki
lengur áhugi á því að leggjast á eitt í framtíðarróðri. Fólkið hafði séð lífsgæð-
in og þægindin rétt fyrir ffaman sig og vildi fá að njóta þeirra strax. „Auðvit-
að er ekki hægt að áfellast neinn fyrir þetta,“ sagði hann. „Samt finnst mér
eiginlega að meðþessu öllu hafi alþýðan leiðst afvega, ogþótt mikið hafi áunnist
þá hafi mikið glatast eða gleymst um leið. “
Þessi þróun hafði komið öllum að óvörum að mati Jóhannesar. Tæknin,
framleiðsluaukningin, þjónustuþróunin, samgöngur, íbúðarhúsnæði,
heimilistæki og allar þessar jarðnesku eigur, „allur þessi umsnúningur allra
verðmæta, “ eins og Jóhannes orðaði það, þetta hafði allt komið óvænt og
umsneri sköpunarverkinu gersamlega. Frammi fyrir þessu hafði alþýðan
misst áhuga á því sem áður hafði verið baráttumál og hugsjónir. Sjálfsmynd
hennar ruglaðist alveg. „íþessu er atómtíminn,“ sagði Jóhannes.
Hann hafði miklar efasemdir um það sem komið hafði með allsnægtun-
um og velsældinni. Með þeim hefðu komið firring, streita, rusl, mengun,
röskun í náttúru og samfélagi, vaxandi stéttaskipting, efnishyggja og þæg-
indatrú. Þrátt fyrir allt það góða og ánægjulega sem vissulega hafði gerst,
vildi hann benda á að samfélagið og mannlífið einkennist líka af óráði, of-
neyslu, náttúruspjöllum og rányrkju, og af skammsýni og heimtufrekju um
alla hluti, og hann bætti við „af virðingarleysi við margtþað sem mér var ung-
um kennt að meta og virða, fara varlega með og sparlega.“ Hann sagðist sjá
þetta þannig að efhahagskerfið núna byggðist alveg á því „að ala á sérhags-
munapoti, á sjálfselsku og tillitsleysi.“
Jóhannes lagði áþað áherslu að „hugsjónir okkar stefndu að alltöðru.“Þær
hefðu ekki verið háðar ofhlæði veraldlegra hluta. Hugsjónir Jóhannesar og
félaga hans um jöfnuð og réttlæti í ráðstjórnar- og samyrkjukerfi hefðu í
rauninni ekki brugðist, „heldur þokuðust þær til hliðar,“ sagði hann. Þær
hefðu gleymst „úti í horni.“ Þær höfðu miðað að samhjálp og samstöðu en
alls ekki að þeirri einkaneyslu og samkeppni allra gegn öllum og ásókn í
nýjabrum og tísku sem síðar ruddu sér til rúms. Þegar nýjar leiðir opnuðust
48
www.mm.is
TMM 1999:4