Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Page 112

RITDÓMAR
það tekur tilverunni eins og hana ber að
höndum, reynir að gera sem best úr
henni og virðist ekki sóa tímanum mikið
í að harma sín kjör né óska sér vistar á
einhverjum öðrum hálfum jarðarkringl-
unnar, þar sem tunglskinið er mun heit-
ara en sólskinið norður við Ballarhaf.
Ekki er hægt að afgreiða lýsingarnar
með því að þær séu „sveitarómantík", því
höfundur vitnar gjarnan í orð gamals
fólks og lýsir viðbrögðum sem segja sitt.
Þannig kemur ffam, að fólk hefur oft á
tíðum fastar rætur á þeim stöðum þar
sem það býr, og saknar þeirra mjög ef það
verður að flytjast annað: „Vorin í
Brennuhlíð, sagði hún Sigríður amma
mín. Orð hennar hljómuðu eins og ang-
urvært kvak kvíðinna svana í haustkælu“
(bls. 45). Og síðar: „Það kom sérstök
hlýja í rödd Sigríðar ömmu minnar þeg-
ar hún minntist á heimilið í Brennu í
Lundarreykjardal, en ekkert var það á
móti þeim dreymandi seið sem ein-
kenndi orð Kristjönu ömmu þegar hún
talaði um Halldórsstaði í Reykjadal.
Hvergi var slíkur ilmur úr jörð sem reyr-
brekkum Halldórsstaða". (bls. 99). Hér
er að vísu um að ræða eftirsjá eftir
bernskuheimili. En einnig er sagt ffá því
að það getur verið erfitt fyrir menn að
flytjast úr einum landshluta í annan: afi
og amma höfundar úr Borgarfirði kunna
aldrei við sig í náttúrufegurðinni í Ljósa-
vatnsskarði og taka ekki gleði sína á ný
fýrr en þau eru komin aftur í Skorradal-
inn.
Stéttaskiptingin er mikil og ströng, en
eigi að síður eru menn oft húsbóndaholl-
ir: það er eins og hver stétt hafi haft sitt
hlutverk í þessu harðbýla landi, og menn
hafi verið metnir eftir því hvernig þeir
sinntu því. Fyrir sumum húsbændum
bera menn mikla virðingu, kannske alla
æfi, löngu eftir að þeir eru gengnir til
feðra sinna. En aðrir hljóta síðri dóm, og
prestum er sagt til syndanna. Séra Jón
fékk það óþvegið: „Gamli maðurinn var
orðinn hreifur, klappaði dóttur sinni og
hafði orð á því hve stoltur hann væri af
henni svo mjög sem hún bæri af öðrum
konum að glæsileik og atgervi. - Annað
þótti þér, þegar þú fékkst líðilegasta
Reykdæling til að gangast við mér, sagði
Guðrún“ (bls. 91).
Og þrátt fyrir fátæktina sem er tví-
mælalaust sár, hafa menn orku fýrir and-
lega iðju af ýmsu tagi. Menn lifa í
námunda við heim bókanna. Sigríður í
Brennu les ekki rómana og segir ekki
ævintýr heldur sannar lífsreynslusögur.
„Tvær Islendinga sögur hafði hún þó í
hávegum, Laxdœla sögu og Harðar sögu
ogHólmverja. Þær voru traustar heimild-
ir um lífið í Dölum vestur og lífið í
Skorradal forðum daga. Af hinum fornu
Dalamönnum Laxdœlu mat hún Ólaf pá
bónda í Hjarðarholti umfram alla aðra
menn. Ég heyrði hana aldrei fella lofsyrði
um Kjartan son hans, held helst að henni
hafi þótt hann of líkur Kristgeiri í Gils-
streymi og Þorsteini Erlingssyni“ (bls.
51). Og hún er ekki ein um að leggja mat
á hetjur fornsagnanna, allt að því eins og
nána kunningja. Hið sama gerir Krist-
jana: „1 hug sínum þá og æ síðan kvaðst
hún engan hafa munað sem komist hefði
nær fullkomnun alls hins fagra og góða
en Jesús Kristur og sá sem réttilegast
hefði fetað í fótspor hans hefði verið
Höskuldur Hvítanesgoði í Njáls sögu.
Hún ákvað að skíra drenginn nafni
hans ...“ (bls. 125).
Menn af öllum stéttum, vinnumenn
jafnt sem góðbændur, eru hnyttilega
hagorðir, svara fyrir sig með vísu og yrkja
jafnvel tækifæriskvæði ef svo ber undir.
Einar afi höfundar hafði alla tíð ort
lausavísur, en tók síðan að semja eftir-
mæli og afmælisminni bæði í lausu máli
og bundnu. Það lá þó við að honum yrði
110
www.mm.is
TMM 1999:4