Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 69

Jón Viðar Jónsson
Hvers vegna hefur Strindberg
aldrei komist til íslands?
í tilefni 150 ára afmælis August Strindbergs
150 ár eru í ár liðin frá fæðingu August Strindbergs - og ekkert íslenskt leik-
hús sér ástæðu til að minnast þess. Ríkisútvarpið eitt sýnir dálítinn lit; tínir til
fáeinar gamlar upptökur af leikritum hans og flytur eina nýja.
í raun og veru ætti þetta ekki að koma neinum á óvart, sem leitt hefur hug-
ann að stöðu Strindbergs í vitund íslendinga. Leikrit hans eru misjöfn að
gæðum, satt er það, en samt er furðulegt að sum hin bestu þeirra hafi aldrei
sést hér á sviði. Þetta á m.a. við um draumleiki hans og nær alla Kammerleiki,
hin huglægu, fantastísku og ljóðrænu verk, sem hann samdi eftir „In-
fernó“-kreppuna svonefhdu 1896-97, þegar hann hvarf frá efnishyggju og
trúleysi fýrri ára.1 Þó boðuðu þessi verk straumhvörf í leikritagerð; án þeirra
myndu leikbókmenntir aldarinnar vafalaust bera allt annan svip en þær
gera. Er orsökin e.t.v. sú, að íslenskt leikhús hafi verið of fastgróið í hefð-
bundnu raunsæisformi 19. aldar með kröfum þess um auðnumin, skýr og
skilmerkileg ffásagnarefni? Svo mikið er víst, að einu Strindbergs-leikirnir,
sem hér hafa verið leiknir að ráði, eru ffá hinu natúralíska skeiði hans á níunda
áratugnum: Faðirinti, Fröken Júlía, Hin sterkari, einn snjallasti einþáttungur
hans, og Kröfuhafar, sem Þjóðleikhúsið sýndi fyrir þrjátíu og fimm árum. En
vel má vera, að sú skýring sé heldur almenns eðlis og fuUt eins líklegt að þarna
hafi ýmsir persónulegir hlutir og jafhvel tilvUjanir verið að verki.
Einhverjir kynnu og að geta þess tU, að landlægir fordómar gegn höfund-
inum og jafnvel sænskri menningu liggi hér að baki, hin gamalkunna mynd
af Strindberg sem hálfbrjáluðum, á köflum albrjáluðum hatursmanni
mannkynsins, einkum kvenkynsins, mistækum sérvitringi, sem stundum
slampaðist á að skrifa eitthvað gott þegar vel lá á honum, en reri að öðru leyti
á mið sem íslenskum almenningi verða alltaf fjarlæg. Er það hræðsla við slíka
hleypidóma sem hefur beygt íslenska leikhúsfrömuði? Því að um það þarf
ekki að fjölyrða, að þetta eru ekki annað en hleypidómar um skáld sem hefur
auðgað heiminn að nokkrum „algildum" leikritum, eins og einn mesti
Strindbergs-unnandi íslendinga fyrr og síðar, Halldór Kiljan Laxness, orð-
aði það.2
TMM 1999:4
www.mm.is
67