Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 73

HVERS VEGNA HEFUR STRINDBERG ALDREl. . . ?
stuttra hugleiðinga sem kom fyrst út 1907, er vikið að Ibsen undir dulnefn-
inu „Dyngherrens störste profet“, sem mætti þýða sem „Mesti spámaður
Drullu- eða Bullhöfðingjans", og þarf víst ekki að skýra hverjum sú hátign
heyrði til.6
Frá því er skemmst að segja, að Strindberg náði aldrei um sína daga því
marki að vera almennt talinn jafnoki Ibsens, hvað þá að hann skákaði hon-
um á heimsvísu. Þó að einstökum verkum, svo sem Fröken Júlíu, Hititii
sterkari, Kröfuhöfum og Föðurnum, hlotnaðist viðurkenning utan Svíþjóðar,
einna helst í Þýskalandi, var það ekki fyrr á öðrum áratug aldarinnar, að
stærð hans sem leikskálds fékk endanlega staðfestingu. Upphaf sigurgöng-
unnar var sviðsetning þýska leikstjórans Max Reinhardts á Dauðadansinum
haustið 1912, nokkrum mánuðum eft ir dauða Strindbergs. Um Reinhardt er
fljótsagt, að hann er einn af mestu undramönnum evrópskrar leiksögu á síð-
ari tímum; afrek hans á leiksviðum Berlínar á morgni aldarinnar umvafin
goðsagnakenndum ljóma, nýsköpun sem hefur sett varanlegt mark bæði á
þróun sviðsetningar-listarinnar og leikhúsrekstrar almennt.7 Hann var ekki
einn þeirra leikstjóra, sem láta persónulegan stíl lita allt sem þeir koma nærri,
heldur var það höfuðsetning í aðferðaffæði hans, að form hverrar leiksýn-
ingar ætti að þjóna hugsun og list leikskáldsins. í samræmi við þetta reyndi
Reinhardt fýrir sér með hin ólíkustu sviðsform; setti t.d. upp gríska harm-
leiki á Cirkus Schumann og Jónsmessunæturdraum Shakespeares á rafknúnu
hringsviði, sem þá var nýlega fundið upp; þar lét hann skóginn hverfast fyrir
augum áhorfenda í kyngimagnaðri töfrabirtu nýtískasta ljósabúnaðar. Rein-
hardt var vitanlega ljóst, að verk úr skóla natúralismans nytu sín best á litlum
sviðum með mikilli nánd milli áhorfenda og leikara. í því skyni lét hann reisa
lítið leikhús, Kammerspiele, sem eins konar annexíu frá hinu stóra sviði leik-
húss síns, Deutsches Theater. Kammerspiele var opnað 1906 og var ein fyrir-
mynda Strindbergs, þegar hann stofnaði Intima teatern skömmu síðar.8
Vel var því við hæfi, að Reinhardt yrði fyrstur manna til að sanna að róttæk
umsköpun leikformsins í síðari leikritum Strindbergs væri ekki sérvitrings-
legt kák, sprottið upp úr undarlegum órum veiklaðs anda, heldur fullkom-
lega raunhæf og marktæk listsköpun. Reinhardt tók snemma að fást við verk
Svíans, hann setti Hina sterkari og Bandið á svið árið 1902 og Fröken Júlíu
tveimur árum síðar; hún vakti talsverða athygli, enda var það ein fremsta
leikkona Þýskalands, Gertrud Eysoldt, sem þar lék frökenina.9 En það var
sem sagt ekki fyrr en með Dauðadansinum 1912, að ísinn brotnaði endan-
lega. Sú sýning dró á eftir sér langan slóða og varð upphaf geysilegrar Strind-
bergs-vakningar eða kannski væri nær að segja Strindbergs-æðis í þýsku-
mælandi löndum næstu ár. Stóð sú bylgja yfir fram yfir fyrri heimsstyrjöld
TMM 1999:4
www.mm.is
71