Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 95

Einar Már Jónsson
Engar glaðlegar nótur
Hugleiðingar um „Öld öfganna“ eftir Eric Hobsbawm
Einu sinni í fyrndinni þegar einhver hafði platað mig til að taka saman kafla
úr sögu tuttugustu aldar fyrir nemendur í skólum, flaug mér í hug að það
væri mikil guðs blessun í þessum tækniþjakaða heimi að enginn skyldi þó
hafa hrundið hugdettu H.G. Wells í framkvæmd og búið til handhæga tíma-
vél með mörgum hjólum og stöngum úr kvarts, nikkel og fílabeini og svo
hnakk í miðjunni, þar sem tímaferðalangur gæti tekið sér sæti og brunað
áfram gegnum fortíð eða fr amtíð með því einu að snúa sveif. Ef slík vél væri
fyrir hendi, gæti nefhilega einhverjum prakkaranum dottið í hug að beisla
þennan reiðskjóta og tölta af stað beinustu leið aftur tií áranna kringum
1900, veifandi ffaman í aldamótamenn sögu af því tagi sem ég var þá að
skrifa.
Hvílík tilhugsun! Á þeim fjarlæga og hálfgleymda tíma þegar tuttugasta
öldin var að ganga í garð trúðu menn í mestu einlægni og með barnslegum
hug á svo til takmarkalausar framfarir, sem væru þegar hafnar og myndu
síðan halda áfram jafht og þétt, eða jafnvel með síauknum hraða, svo lengi
sem jörðin væri byggileg. Gósenlandið blasti við á næsta leiti: tæknin myndi
leysa öll vandamál, sjúkdómum og hungri yrði útrýmt innan tíðar,
mannsæfin myndi lengjast, styrjaldir yrðu von bráðar úr sögunni og bættar
samgöngur myndu stuðla að friði og eindrægni. Menningarstigið - það var
nokkuð sem þeirra tíma menn trúðu á - myndi svo hækka í samræmi við
þetta. Einn af íslands andlegu jöfrum, sem dvalist hafði í Kaupmannahöfn í
byrjun aldarinnar, sagði mér frá því, að snemma árs 1914 hefði danskur
stjórnmálamaður skrifað grein í eitt af víðlesnustu blöðum landsins og leitt
að því mörg rök og sannfærandi að þjóðir Evrópu væru nú þegar komnar á
svo hátt menningarstig, að ekki gæti lengur komið til styrjalda í þeim
heimshluta.
Hvernig hefðu nú þessir bjartsýnu og góðlyndu aldamótamenn brugðist
við ef hrekkjóttur tímaferðalangur hefði sýnt þeim svart á hvítu hvað næsta
öld bæri í skauti sér? Kannske hefðu þeir farið svipaða leið og margur ís-
lenskur sveitapilturinn sem kom um þetta leyti til Kaupmannahafnar með
TMM 1999:4
www.mm.is
93