Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 76

JÓN VIÐAR JÓNSSON
ur klappað óspart og farið ánægðir heim. Samkvæmt blaðaauglýsingum
voru leikirnir sýndir þrisvar.
Engum getum skal að því leitt, hvort eitthvert beint samband var á milli
þessa fýrsta tilhlaups íslenskra leikara að Strindberg og hins næsta. Svo mikið
er þó víst, að nú líða aðeins tvö ár þangað til þeir reyna aftur. Vorið 1924
frumsýndi Leikfélag Reykjavíkur Fröken Júlíu, og aftur leika þær Soffía og
Guðrún kvenhlutverkin tvö: Soffía fröken Júlíu, Guðrún Kristínu eldabusku.
Óskar Borg, sonur Stefaníu Guðmundsdóttur, var hinn illvígi sjarmör Jean
greifaþjónn, sem á einni örlagaríkri Jónsmessunótt fer með fröken Júlíu,
dóttur húsbónda síns, í bólið. Á þeim árum var ekki til siðs að nafngreina
leikstjóra í leikskrám eða auglýsingum, enda leikstjórn þá ekld orðin jafn
mótaður og sjálfsagður þáttur sýningarvinnunnar og síðar varð. Samt eru
sterkar líkur fyrir því, að það hafi verið ungur maður að nafni Indriði Waage
sem bæði stýrði leikendum og átti ffumkvæði að vali verksins. Indriði hafði
dvalist um nokkurt skeið í Berlín veturinn 1922-23; munu það hafa verið
fýrstu kynni hans af erlendu leikhúsi, sem urðu honum drjúgt veganesti á
ferlinum.21
Nú vill svo til, að nýlega er fundið úr fórum Indriða þykkt bindi leikskráa,
sem hann varðveitti úr Þýskalandsförinni og lét binda inn. Er leikskráasafh
þetta ómetanleg heimild um þær sýningar sem Indriði sá á þessum tíma, og í
því er einmitt skrá frá sýningu Deutsches Theater á Fröken Júlíu undir stjórn
Bernhard Reichs. Þar fór ekki minni leikkona en Elisabeth Bergner með titil-
hlutverkið, en mikið orð fór af túlkun hennar á aðalskonunni ógæfusömu.22
Staðfestir leikskráin, að Indriði náði í skottið á Strindberg-bylgjunni miklu.
Hvort sýning Deutsches Theater skipti einhverjum sköpum fyrir vinnu hans
með leikurunum þremur verður á hinn bóginn fátt sagt um; Indriði mun
aldrei hafa unnið nákvæm leikstjórnarhandrit og í þessu tilviki er ekki
öðrum heimildum til að dreifa, t.d. hef ég hvergi rekist á myndir úr sýning-
unni.
Annars verða menn vitaskuld alltaf að gæta þess í vangaveltum um erlend
áhrif á íslenska leiklist, hversu örðugar aðstæður voru hér og ósambærilegar
við það sem gerðist annars staðar. Þau Soffía og Óskar voru þannig bæði lítt
reynd og skóluð, þegar þau tókust á við hlutverkin, tvær af mestu glansrull-
um leikbókmenntanna. Ætti því ekki að koma á óvart, þó að leikur þeirra
yrði nafnlausum leikdómara Morgunblaðsins tilefni hugleiðinga um,
hversu erfitt sé að gera raunverulegar kröfur til íslenskra leikara „því menn
sjá að eigi verður bætt úr kjörum listamannanna svo viðunandi sé. Á þann
hátt viðgengst margt hjá oss, sem gengur undir nafni listar, en á fátt skylt við
hana.“23 Þrátt fyrir þetta telur gagnrýnandinn meðferðina á Fröken Júlíu
74
www.mm.is
TMM 1999:4