Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Page 62

SVA V A JAKOBSDÓTTIR
En í Konungsbók er gull veig ekki ritað sem eiginnafn. Þar er gull veig ritað
sem tvö nafnorð, gull og veig. Veig merkir jaínframt mjöður en veig sem
kennd er við gull hlýtur að vera dýr mjöður en það er einmitt orðalagið sem
notað er í Hávamálum um skáldskaparmjöðinn. Orðin gull veig er gullaldar-
mál sem á eítir að fá samhengi í fýllingu tímans. Gullið verður ekki mæliein-
ing fyrr en á veraldarvísu. Orðstofnarnir í Konungsbók, gull og veig, geta
tekið merkingarbreytingum eftir samhengi, Orðin eru ekki bundin hvert af
öðru, merkingin ekki negld niður í eitt skipti fyrir öll. Þau eru frjáls sem
nokkurs konar markorð sem skáldið leggur á minnið og vinnur úr eigin
kvæði eða sögu. Gull og veig gætu t.d. hentað sem lýsing á því sem er veigað
eða fléttað með gullþræði eða glitofið hvort sem er í texta skáldskapar eða
munstri í vefnaði. Jónas Hallgrímsson líkir t.d. landslagi við glitvefnað. Gull
merkir sól og eld í frumheimi. Sem ásynjan Sól er hún grunnhugtak en tekur
myndbreytingum, hún er kennd við skáldskaparmjöðinn eða persónugerð
sem slík og verður þríein við slit gullaldar. Veröldin er eftirmynd gullaldar og
því sjáum við brennslu þessar gullnu veigar, sólarelds, endurspeglast í gjörð-
um mannsins er hann helgar sér nýtt land.
Jörðina, heimkynni mannsins, hinn djúpa dal má því sjá sem eftirmynd af
því sem til var í árdaga; Ferðalok eru endurheimt sem boða líf eftir þetta líf.
Hin flókna uppbygging, þar sem hugmyndafræðilegir þræðir eru þrír og
gerendur þrír, hver með sinn skilning á þríeinni ástarstjörnu gerir það að
verkum að sjónarhorn eru mörg auk þess sem taka verður tillit til munarins á
innri sýn og ytri sýn. Lesandinn verður að öðlast yfirsýn enda er honum
hjálpað til þess með ýmsu móti. Ætlast er til gagnvirkni milli höfundar og
lesanda. Lesandinn stendur frammi fýrir ótal gátum og siðferðisspurning-
um. Hvernig á hann að meta orð og verknað? Hann verður að hafa viðmið í
frásögninni því að hann sér ekki inn í hugann. Skáldverk Jónasar vekja ótal
spurningar ekki síður en margar Islendingasögur. Lesandinn verður að ráða
í hug persóna af orðum þeirra og athöfhum. Ummæli einnar persónu geta
ráðið úrslitum um hvort við skynjum list skáldskaparins eða festumst í auka-
atriðum. Slík ummæli varpa jafnframt ljósi á atburðarás alla og ekki síst lista-
tök höfundarins. Sígilt dæmi um slíkt er svar Guðrúnar Ósvífursdóttur við
fyrirspurn Bolla, sonar hennar, um hverjum manni hún hefði mest unnað.
Guðrún svaraði:
“Þeim var ég verst er ég unni mest“. Ég ætla, að svar hennar merki: „Ég var
sjálfri mér verst.“
Um leið lifnar Guðrún til mennsku sinnar. Tilfmningalíf hennar kemst í
miðdepil sögunnar og gerir Laxdælu að þroskasögu hennar. Ekki er minna
um vert að við fáum djúpa innsýn í sálarlíf konu sem lifði mikla umbrota-
tíma á mörkum heiðni og kristni. Hinn mikli listamaður, höfundur Lax-
60
www.mm.is
TMM 1999:4