Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Qupperneq 40

]ÓN SIGURÐSSON
yrkja fyrir augað“, en eftir sem áður sé „hugblærinn“ á ljóðum Jóhannesar
óbreyttur. (Óskar Halldórsson, 1975). Jóhannes úr Kötlum er góður fulltrúi
skálda sem eru mælsk, innblásin, tendruð fullvissu eða sækja fast eftir full-
vissu og eldmóði. Hann er í hópi með t.d. síra Matthíasi og Matthíasi Jo-
hannesen miklu fremur en t.d. Snorra Hjartarsyni, Hannesi Péturssyni eða
Þorsteini frá Hamri. Aftur á móti er hann í hópi með Steini Steinar og Þor-
steini frá Hamri að því leyti að verk hans einkennast af bragleikni, hefðbund-
inni hagmælsku ásamt formbyltingu, frjálsu ljóðformi og fjölbreytni í
bragstíl.
Athyglisverð eru ummæli Jóhannesar sjálfs sem snerta þetta þótt óbeint
sé. í erindi 1959, sem áður er vitnað til, segir hann m.a.: „Leyfist mér... að
láta þá skoðun mína þegar í ljós að ljóðlistin sé í eðli sínu ekki bundin nein-
um takmörkunum öðrum en þeim sem ófullkomleiki mannlegs tungutaks
hlýtur ævinlega að setja. Ég tel hana hvorki þurfa að vera bundna háttum né
hrynjandi ef hún þrátt fyrir það getur vakið þau sérstöku áhrif sem eru ein-
kenni ljóðs - en svo örðugt er að skýra. Því fullkomnara sem ljóð er, því
óskiljanlegra verður það. Þar með er alls ekki sagt að það þurfi að vera óskilj-
anlegt í venjulegri merkingu: það getur fjallað um fyrirbrigði, efnisleg eða
andleg, sem hvert mannbarn kannast við og með svo einfaldri ff amsetningu
sem verða má. Málið fer fyrst að vandast þegar spurt er: en hversvegna er
þetta list? I hinu fullkomnasta ljóði er tunga þjóðarinnar þanin til hins
ítrasta: hún vegur þar salt á egginni milli hins segjanlega og hins ósegjanlega.
Því meira af lífi hins ósegjanlega sem skáldinu tekst að blása í ljóð sitt, því
dulmagnaðra og um leið óskilgreinanlegra verður það.... í fögru Ijóði verð-
ur upphafning tungunnar algerust. Og það virðist yfirleitt fljúga því hærra
sem svigrúm þess er meira, hátturinn frjálsari. Raunin hefur ævinlega orðið
sú að hvenær sem einhverjar ytri hömlur hafa sveigt að ljóðlistinni hefur
vænghaf hennar jafhharðan minnkað og hún hneigzt til stagls og stöðnun-
ar.“ (Vinaspegill, bls. 83-84)
VI
Finna má og skilgreina einn samstæðan kjarna í verki og hugmyndum Jó-
hannesar úr Kötlum. Eins og ff am hefur komið er kjarninn þessi: Listin, ljóð-
ið sem fórn og þjónusta, sem framlag eða vopn í baráttu. Skáldskapurinn
hefur ekki aðeins eigið innra markmið eitt sér. Hann verður ekki aðeins met-
inn með eigin innri verðmætum eða gildum. Mestu varðar að hann þjóni
mannlífinu og hugsjónum sem lúta að mannlífi, mennsku og líkn manna á
meðal og verði aðstoð við þá sem minna mega sín.
Allnokkur kvæði Jóhannesar verða beinlínis talin kennslukvæði,
38
www.mm.is
TMM 1999:4