Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 33

- ÉG FINN ÉG VERÐ AÐ SPRINGA . . .
útþensla mannlegrar þekkingar og reynslu krefst jafht víkkaðrar listsköpun-
ar sem listskynjunar - æ samsettari og flóknari heimsmynd krefst æ hnit-
miðaðri og einfaldari túlkunar.... Skáldin verða að reyna að ná til fólksins,
beint inn í hug þess og hjarta, án þess þó að slaka á kröfum sínum í glímunni
við hið ósegjanlega. Fólkið verður að reyna að ná til skáldsins með því að taka
á móti því sem vini sínum og túlkara sem aldrei verður að fullu „skilinn" -
aðeins „fundinn". Um sjálfan tilgang ljóðlistarinnar ætla ég ekki að ræða. Ég
tel sama gilda um hana og allar aðrar listir: að ekkert mannlegt sé henni óvið-
komandi - ekkert í ailri tilverunni sé henni óviðkomandi. Eins og þær fylgir
hún óhjákvæmilega þeim sveiflum sem uppi eru á hverjum tíma í þjóðlífi og
umheimi. Það er undir þjónum hennar, skáldunum, komið hvort það atfylgi
verður henni til vaxtar eða hrörnunar, upphafningar eða falls. Og það er í
annan stað undir þjóðinni komið hvort skáldinu mega vaxa þeir vængir sem
því er áskapað." (Vinaspegill, bls. 100-101)
Ekki vantar heldur dæmi úr ljóðum Jóhannesar sem sýna ótrúlega fjöl-
breytni og umskipti í brag, yrkisefnum og framsetningu, auk þeirra sem
nefnd eru í upphafi þessa máls. Mætti jafnvel halda því fram að röð slíkra
dæma gæfi skýra mynd bæði af skáldskap hans og einnig af ferli hans sem
skálds. Er athyglisvert að lesa saman bækurnar Óljóð ffá 1962 og Tregaslagfrá
1964, en Jóhannes bendir að vísu á það í eftirmálsorðum að meginhluti
lcvæðanna í seinni bókinni sé að stofni til eldri en fyrri bókin. Eins mætti bera
saman innblásna hugsýn í ýmsum kvæðum skáldsins, t.d. í kvæðunum „Við
lífsins tré“ í Álftirnar kvaka, „Þegar landið fær mál“ og „Stjörnufákur" í Hart
er í heimivið kvæðin „Óðurinn um oss og börn vor“ og „Fimm hugvekjur úr
Dölum“ í Ný og nið. Hér verða aðeins tvö dæmi tekin:
Ég tek í hönd þína, heill og djarfur.
Við horfum brosandi út á sæinn.
Við teygum sólheitan sumarblæinn
og sjáum aldanna vald í gegn.
(Álftirnar kvaka, bls. 162)
Nú stígum við á rauða klæðið, ástin mín.
Það er svo dásamlegt að svífa.
Við tyllum tánum á anconcagua, dhaulagini,
kilimanjaro, hvannadalshnjúk, og
rennum sjónum yfir plánetuna okkar.
(Ný og nið, bls. 193)
Merkilegt rannsóknarefni er og að lesa saman kvæði Jóhannesar sem víkja að
trúarlegum efnum. Hann var alla tíð mjög trúhneigður og brennandi í trú-
aranda. Lengi framan af gætir innilegrar og barnslegrar trúarafstöðu, en á
TMM 1999:4
www.mm.is
31