Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Page 71

HVERS VEGNA HEFUR STRINDBERG ALDREI. .. ?
ars Ollén, Strindbergs dramatik, þar sem ekki einasta sviðsferill hvers einstaks
leikrits er kortlagður í stórum dráttum, bæði innan Svíþjóðar og utan, held-
ur einnig fjallað um afdrif þess í útvarpi, sjónvarpi og á hvíta tjaldinu, hafi
það náð þangað.3
Hér er vitaskuld ekki tilefni til að gera þeirri sögu skil svo nokkru nemi.
Fáein meginatriði er þó óhjákvæmilegt að rifja upp og þá best að byrja á byrj-
uninni, basli skáldsins við að fá verk sín sýnd og metin að verðleikum í
heimalandi sínu. Henrik Ibsen, svo gripið sé til nærtækasta samanburðar,
þurfti einnig að berjast til viðurkenningar, fjár og frama, og átti lengi heldur
litlu gengi að fagna. En upp úr 1880 náði hann með leikritum eins og
Máttarstólpum þjóðfélagsins og Brúðuheimili þeirri fótfestu sem hann
þurfti.4 Með þessum verkum lagði Ibsen þýska leikhúsmarkaðinn að fótum
sér, og það varð upphafið að sigurgöngu hans um heimsbyggðina. Um þetta
leyti áttu helstu menningarþjóðir Evrópu ekkert stórskáld í leikritagerð; hin-
ir miklu höfundar evrópskra bókmennta á 19. öld voru sem kunnugt er allir í
skáldsögunni. Þeirri útlegð skáldskaparins af leiksviðinu var lokið með Ib-
sen. Þó að leikrit hans væru alltaf umdeild, sum af siðferðisástæðum, önnur
af því að þau þóttu svo torskilin, varð ekki gengið framhjá þeim í hinni opin-
beru bókmenntaumræðu Norðurálfuþjóða; skírskotun hans til hinna
rómönsku varð aldrei eins sterk.
Skipti Strindbergs við sænsk leikhús voru lengst af mikil raunasaga.
Æskuverk hans, Máster Olof, sem hann samdi tuttugu og þriggja ára gamall
sumarið 1872 og er um einn af frumkvöðlum sænsku siðbreytingarinnar á
16. öld, hlaut í fyrstu enga náð fyrir augum leikhússtjóra og komst ekki á
svið fyrr en árið 1881. Þá hafði Strindberg umsamið leikinn tvisvar, í síð-
ara skiptið í bundnu máli. En ekki batnaði verkið við það; elsta prósa-gerð-
in er sú eina sem lifir; hún náði að verða klassísk á sænsku sviði þegar um
daga Strindbergs. Kom hér á daginn það, sem síðar einkenndi vinnubrögð
hans, að hann skrifaði alltaf best í einu samfelldu innblásturskasti og
betrumbætti ekki texta sína með umskriftum og yfirlegu. Með Máster Olof
sannaði Strindberg fyrir sjálfum sér, að köllun hans væri að verða leikskáld.
En Meistaranum opnuðust engar dyr fyrr en Strindberg hafði sigrað með
skáldsögunni Rauða herbergið áriðl879, sem Svíar telja marka upphaf nú-
tímabókmennta sinna; þá var fyrst hægt að hleypa honum upp á íjalirnar.
Er óneitanlega nokkur kaldhæðni í því, að það skyldi verða prósaistinn
Strindberg sem ruddi þannig leikskáldinu braut, því að þótt margt sé harla
gott í prósa hans, þá nær það hvergi upp á aðra eins hátinda og bestu leikrit
hans.
í grófum dráttum má segja, að leikritun Strindbergs skiptist í þrjú blóma-
0
TMM 1999:4
www.mm.is
69