Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 44
JÓN SIGURÐSSON
annars vegar þjóðlegar og alþýðlegar og hins vegar mótaðar af sósíalisma og
róttækni í stjórnmálum. Marxistar álitu að djúpstæður eðlismunur væri á
uppreist og byltingu. Jóhannes varð aldrei uppreistarmaður eða stjórnleys-
ingi og tómhyggjumaður heldur allt til síðasta byltingarsinnaður hugsjóna-
maður. í kvæðinu „Ég fmn ég verð“ segir hann:
ég finn ég verð - ég finn ég verð að springa
og fæða af nýju alla veröld mína.
(Tregaslagur, bls. 14)
í lokaorðum í umfjöllun um Jóhannes í bókmenntasögu sinni segir Kristinn
E. Andrésson: „Hann er ffamar öllu hugsjónaskáld . . . í ljóðum hans felst
einarðleg skírskotun til samtíðarinnar, þau eru tjáning brennandi áhuga-
mála og sannfæringar“ (Kristinn E. Andrésson, 1949). Og Örn Ólafsson seg-
ir: „Öllum stefhusveiflum kommúnista tekst Jóhannesi að fylgja í ljóðagerð,
þótt stundum komi í hann ólund vegna málamiðlana... hitt er merkilegra,
að hann skuli yrkja góð ljóð eftir hverri stefnu“ (Örn Ólafsson, 1990, bls.
125). Nú geta menn hæglega haldið því fram að marxísk viðhorf til bók-
mennta og lista séu liðin tíð, ekld aðeins úrelt heldur beinlínis röng, skaðleg
eða misskilningur ff á upphafi. En hinu verður ekki neitað að þessi sjónarmið
höfðu mótandi áhrif á Jóhannes úr Kötlum. Kveðskapur hans er lifandi og
markvert vitni um „sósíalrealisma" eff ir því sem slíkt á beinlínis við í ljóðum,
um skáldskap sem innblásna kennsluboðun og sem „endurspeglun“ eða við-
bragð við breytingum í mannfélagslegum kjörum. Og Jóhannes úr Kötlum
iðkaði sjálfur það sem hann boðaði. Með kveðskap sínum færði hann inni-
lega fórn hugsjónum sem hann taldi háleitar. Hann er heilsteyptur og sannur
í gegn og stenst sjálfur það próf sem hann hefur sett. Þess vegna getur hug-
blærinn í verkum hans verið einlægni og heiðríkja. Einlægni og heiðríkja eru
þá einnig meginþættir í arfinum sem Jóhannes skildi effir sig. Eins og hann
sagði sjálfur er hjartaþelið rauði þráðurinn.
Nokkrar heimildir sem stuðst er við
Jóhannes úr Kötlum. 1972-1976. Ljóöasafn I - VIII. Rvík, Heimskringla. (Umsjón: Sigfús
Daðason).
Jóhannes úr Kötlum. 1965. VinaspegilL Rvík, Heimskringla. (Umsjón: Kristinn E. Andrésson).
Árni Sigurjónsson. 1986. Laxness ogþjóðlífið. Bókmenntir ogbókmenntakenningar á árunum
milli stríða. Rvík, Vaka-Helgafell.
Bjarni Benediktsson ffá Hofteigi. 1971. Bókmenntagreinar. Rvík, Heimskringla.
Eysteinn Þorvaldsson. 1971. „Könnun Sjödægru." Mímir. Rvík.
42
www.mm.ts
TMM 1999:4